กลับไปหน้าโครงการวิจัยทั้งหมด รหัสโครงการ : R000000465 ชื่อโครงการ (ภาษาไทย) : วิถีแห่งความสุขบนพื้นฐานพุทธธรรมและภูมิปัญญา : กรณีศึกษา ชุมชน วัดเจ้าวัด ตำบลเจ้าวัด อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี ชื่อโครงการ (ภาษาอังกฤษ) : The Way of Happiness Based on Buddhism and Wisdom : a case study of the Chao Wat temple community, Chao Wat district, Ban Rai District, Uthai Thani Province. คำสำคัญของโครงการ(Keyword) : วิถีแห่งความสุข, พุทธธรรม, ภูมิปัญญา หน่วยงานเจ้าของโครงการ : คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ > สาขาวิชาปรัชญาและศาสนา ลักษณะโครงการวิจัย : โครงการวิจัยเดี่ยว ลักษณะย่อยโครงการวิจัย : ไม่อยู่ภายใต้แผนงานวิจัย/ชุดโครงการวิจัย ประเภทโครงการ : โครงการวิจัยใหม่ สถานะของโครงการ : propersal งบประมาณที่เสนอขอ : 50000 งบประมาณทั้งโครงการ : 50,000.00 บาท วันเริ่มต้นโครงการ : 01 ตุลาคม 2561 วันสิ้นสุดโครงการ : 01 กันยายน 2562 ประเภทของโครงการ : การวิจัยและพัฒนา กลุ่มสาขาวิชาการ : มนุษยศาสตร์ สาขาวิชาการ : สาขาปรัชญา กลุ่มวิชาการ : ปรัชญา ลักษณะโครงการวิจัย : ระดับชาติ สะท้อนถึงการใช้ความรู้เชิงอัตลักษณ์ : ไม่สะท้อนถึงการใช้ความรู้เชิงอัตลักษณ์ สร้างความร่วมมือประหว่างประเทศ GMS : ไม่สร้างความร่วมมือทางการวิจัยระหว่างประเทศ นำไปใช้ในการพัฒนาคุณภาพการศึกษา : ไม่นำไปใช้ประโยชน์ในการพัฒนาณภาพการศึกษา เกิดจากความร่วมมือกับภาคการผลิต : ไม่เกิดจากความร่วมมือกับภาคการผลิต ความสำคัญและที่มาของปัญหา : ในปัจจุบันปัญหาสังคมเกิดขึ้นมากมาย ทำให้มนุษย์มีความสุขน้อยลง การวัดค่าความเจริญของประเทศด้วยค่าตัวเลขทางเศรษฐกิจนั้น เป็นค่าที่ไม่เป็นไปตามความจริง เพราะประชาชนยังไม่มีความสุขทั่วหน้า ปัจจัย 4 ยังไม่เพียงพอกับการดำเนินชีวิต ดังนั้นการแก้ปัญหาให้ประชาชนมีความสุขถึงจะเป็นวิธีที่ถูกต้อง องค์ประกอบและปัจจัยแห่งความสุขที่แท้จริงคืออะไร และวิธีการให้เกิดความสุขที่แท้จริงคืออะไร เป็นหน้าที่จะต้องศึกษาค้นคว้าหาความจริง ดังนั้นโจทย์วิจัยที่จะศึกษานี้ เป็นสิ่งที่ท้าทายและสำคัญอย่างยิ่งในการพัฒนาประเทศหรือสังคมทั่วโลกให้มีความสุข เพราะความสุขเป็นสิ่งที่ปรารถนาของมนุษย์ทั้งมวล การพัฒนาประเทศที่ประสบความสำเร็จสูงสุด คือ ประชาชนมีความสุข การวิจัยในครั้งนี้สอดคล้องกับยุทธศาสตร์การพัฒนาประเทศตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 11 ข้อที่ 5.2.2 การพัฒนาคุณภาพคนไทยให้มีภูมิคุ้มกันต่อการเปลี่ยนแปลง (เพื่อสร้างวัคซีนให้กับสังคม) 5.2.5 การเสริมสร้างความเข้มแข็งของสถาบันทางสังคม (เพื่อสร้างความเข้มแข็งสถาบันครอบครัวสู่สถาบันสังคม) สอดคล้องกับนโยบายและยุทธศาสตร์การวิจัยของชาติ ฉบับที่ 8 ในยุทธศาสตร์การวิจัยที่ 1 การสร้างศักยภาพและความสามารถเพื่อการพัฒนาทางสังคม กลยุทธ์การวิจัยที่ 1 ปฏิรูปการศึกษา กระบวนการเรียนการสอนทั้งในและนอกระบบตลอดจนการพัฒนาระบบการเรียนรู้ด้วยตนเองระบบสนับสนุนการเรียนรู้ตลอดชีวิตที่สอดคล้องกับวิถีชีวิตในแต่ละท้องถิ่นด้วยการพัฒนาคนเด็กและเยาวชนนโยบายรัฐบาล (องค์ความรู้ได้นำมาสร้างเป็นหลักสูตรให้กับนักเรียนนักศึกษาให้ใช้ชีวิตอย่างมีความสุขที่แท้จริง) สอดคล้องกับประเด็นยุทธศาสตร์ของมหาวิทยาลัย ประเด็นยุทธศาสตร์ที่ 2 ด้านการจัดการศึกษา (การพัฒนานักศึกษาด้วยการบูรณาการการเรียนการสอนกับกระบวนการทางวิจัย) ประเด็นยุทธศาสตร์ที่ 3 ด้านการวิจัยและบริการทางวิชาการ (อาจารย์พัฒนาด้านวิจัยและให้บริการทางวิชาการกับสังคม) ประเด็นยุทธศาสตร์ที่ 4 ด้านการทำนุบำรุงศิลปะและวัฒนธรรม (วิจัยศึกษาศิลปวัฒนธรรมที่ทำให้มีความสุขและเป็นการทำนุบำรุงไว้คู่สังคมไทยต่อไป)สอดคล้องกับประเด็นยุทธศาสตร์ของคณะ ประเด็นยุทธศาสตร์ที่ 2 สร้างความรู้และนวัตกรรมให้สามารถตีพิมพ์เผยแพร่ในระดับชาติ นานาชาติและนำไปใช้ประโยชน์ต่อการพัฒนาท้องถิ่น (ได้นวัดกรรมทำเป็นคู่มือปรัชญาแห่งความสุข) ประเด็นยุทธศาสตร์ที่ 4 ฟื้นฟูและสืบสานคุณค่า ความหลากหลายของวัฒนธรรมไทยทั้งที่เป็นวิถีชีวิต ประเพณี ค่านิยมที่ดีงามภูมิปัญญาท้องถิ่นและสิ่งแวดล้อมท้องถิ่น (ศึกษาวิถีชีวิตในทุกด้านเพื่อเป็นองค์ความรู้แห่งความสุข) สอดคล้องกับประเด็นยุทธศาสตร์ของสถาบันวิจัยและพัฒนา ประเด็นยุทธศาสตร์ที่ 1 สร้างองค์ความรู้และนวัตกรรมให้สามารถตีพิมพ์เผยแพร่ในระดับชาติและนานาชาติตลอดจนนำไปใช้ประโยชน์เชิงพาณิชย์และสาธารณะต่อการพัฒนาท้องถิ่น (มีบทความวิชาการและหนังสือปรัชญาแห่งความสุขตีพิมพ์เผยแพร่ในระดับชาติและนานาชาติ) ประเด็นยุทธศาสตร์ที่ 3 บริหารจัดการองค์กรตามหลักธรรมาภิบาลให้มีศักยภาพในการสร้างงานวิจัยและบริการวิชาการให้มีประสิทธิภาพ (องค์ความรู้นี้สามารถไปใช้กับองค์กรแห่งความสุขได้) ฉะนั้นวิจัยนี้จำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องดำเนินการศึกษาและให้ได้มาซึ่งความรู้เพื่อป้องกันปัญหา แก้ไขปัญหา และพัฒนาประเทศ จนถึงสังคมโลกต่อไป จุดเด่นของโครงการ : เป็นโครงวิจัยที่ศึกษาชุมชนท้องถิ่น เพื่อส่งเสริมวิถีชีวิตที่อยู่ดีกินดีมีความสุข และได้โจทย์วิจัยต่อยอด คือการส่งเสริมพัฒนาผลิตภัณฑ์จากภูมิปัญญาท้องถิ่นเพิ่งรายได้ให้ชุมชน วัตถุประสงค์ของโครงการ : 1. เพื่อศึกษาองค์ประกอบและปัจจัยวิถีแห่งความสุขของชุมชนวัดเจ้าวัด ต.เจ้าวัด อ.บ้านไร่ อุทัยธานี 2. เพื่อศึกษาองค์ความรู้ภูมิปัญญาที่สอดคล้องกับพุทธธรรมของชุมชนวัดเจ้าวัด ซึ่งก่อให้เกิดความสุขที่แท้จริงและยั่งยืน 3. เพื่อนำเสนอรูปแบบวิถีแห่งความสุขบนพื้นฐานพุทธธรรมที่สอดคล้องกับภูมิปัญญา ขอบเขตของโครงการ : 1. ขอบเขตด้านประชากร ประชากรที่ใช้ในการวิจัย คือ ชุมชนวัดเจ้าวัด ตำบลเจ้าวัด อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี 2. ขอบเขตด้านพื้นที่ทำการศึกษา ชุมชนวัดเจ้าวัด ต.เจ้าวัด อ.บ้านไร่ อุทัยธานี 3. ขอบเขตด้านวิธีการเข้าถึงกลุ่มเป้าหมาย การเข้าถึงกลุ่มเป้าหมายในการจัดเก็บข้อมูลให้มีการประสานความร่วมมือกับตัวแทนผู้ร่วมวิจัยในพื้นที่ศึกษา และจัดเวทีวิถีแห่งความสุขในวัดพื้นที่ศึกษา 4. ขอบเขตด้านตัวแปรที่ศึกษา ตัวแปรที่ศึกษาครอบคลุมเนื้อหาในเรื่องต่อไปนี้ 4.1 องค์ประกอบและปัจจัยภายนอก คือ 1) สุขภาพ 2) การศึกษา 3) อาชีพ 4) รายได้ 5) ที่อยู่อาศัย 6) ชีวิตครอบครัว 7) การคมนาคมและการสื่อสาร 8) สิ่งแวดล้อมและ 9) การมีส่วนร่วม 10) ศิลปวัฒนธรรมประเพณีและค่านิยม 4.2 องค์ประกอบและปัจจัยภายใน คือ 1) ร่างกาย 2) จิตใจ 3) สติปัญญา 4) จิตวิญญาณ 5) อารมณ์ ผลที่คาดว่าจะได้รับ : 1. ทำให้เกิดการแลกเปลี่ยนความรู้ ประสบการณ์ เพื่อนำไปสู่การปรับปรุงและพัฒนาให้มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น 2. ทำให้มีการเผยแพร่ ความก้าวหน้าของผลงานวิจัย ของนักวิชาการสาขาปรัชญา 3. ทำให้ทราบองค์ประกอบและปัจจัยวิถีแห่งความสุขของชุมชนวัดเจ้าวัด ต.เจ้าวัด อ.บ้านไร่ อุทัยธานี 4. ได้องค์ความรู้ภูมิปัญญาวิถีแห่งความสุขบนพื้นฐานพุทธธรรมซึ่งก่อให้เกิดความสุขที่แท้จริงและยั่งยืน 5. ได้รูปแบบวิถีแห่งความสุขบนพื้นฐานพุทธธรรมที่สอดคล้องกับภูมิปัญญา การทบทวนวรรณกรรม/สารสนเทศ : แนวคิดความสุข ความหมายของสุข ราชบัณฑิตยสถาน (2554: ออนไลน์) ได้ให้ความหมายคำว่า ความสบายกายสบายใจ เช่น ขอให้อยู่ดีมีสุข เกิดมาก็มีสุขบ้างทุกข์บ้าง, มักใช้เข้าคู่กับคำ เป็น เช่น ขอให้อยู่เย็นเป็นสุข ขอให้เป็นสุข ๆ นะ ความสุขมักใช้คู่กับคำอื่นเช่นอยู่ดีมีสุขอยู่เย็นเป็นสุขสบายกายสบายใจ ซึ่งแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 8 มีการใช้คำว่าความอยู่ดีมีสุข (Well – Being) ให้ความหมายเป็นความสำเร็จโดยมีอิสรภาพในการเลือกดำรงชีวิต ฉะนั้นความสุข (Happiness) จึงเป็นส่วนหนึ่งของความอยู่ดีมีสุขเป็นเครื่องชี้วัดด้านสังคม (สมชายศักดาเวคีอิสร, 2544: ออนไลน์) พุทธทาสภิกขุ (2542: ม.ป.น.) ได้ให้ความหมายของความสุขว่าความสุขเกิดจากปัจจัยภายใน หมายถึงการเป็นอิสระจากความโลภ ความโกรธและความหลงและความสุขจากปัจจัยภายนอกหมายถึงความสุขจากการเป็นเจำของวัตถุความสุขนั้นไม่ได้อยู่ภายนอกแต่อยู่ในตัวบุคคลรวมถึงจิตใจและอารมณ์ความรู้สึกจะทำให้มีความสุขหรือไม่มีความสุขก็ได้ (อุรพี กรศรีทิพา, 2549: ม.ป.น.) พระมหาวุฒิชัย (ว.วชิรเมธี) (2554: 80) กล่าวไว้ในหนังสือความทุกข์มาโปรดความสุขโปรยปลาย ความสุขมี 2 ประเภท หนึ่ง คือสุขกาย กายที่ไม่มีโรคเป็นกายที่มีความสุข สองคือ สุขใจ ใจที่ไม่มีกังวลเป็นใจที่มีความสุข ดังนั้นความสุขจึงหมายถึง ภาวะที่กายและใจมีความสมดุล คือกายไม่มีโรคและใจนั้นไร้กังวล ถ้าใครมีสองอย่างนี้ครบความสุขก็เกิดขึ้น นี่คือนิยามความสุขแบบในทางธรรม ส่วนความสุขในทางโลกก็เหมือนที่พี่ได้บอกเธอไปแล้ว ขึ้นอยู่กับนิยามของแต่ละคน บางคนอาจบอกว่า ความสุขของเขาคือการมีบ้านหลังใหญ่ หรือบางคนอาจบอกว่า ความสุขคือการได้อยู่พร้อมหน้าพร้อมตากับครอบครัว หรือการมีชื่อเสียงเกรียติยศจะทำให้เขามีความสุข บ้างก็ว่าถ้ามีรถขับแล้วเขาจะมีความสุข แล้วแต่ว่าเขานิยามคำว่าความสุขเป็นแบบไหน Diener and Oishi (2004: online) ให้ความหมายว่าความสุขคือการที่บุคคลประเมินสภาพของชีวิตขณะนั้นซึ่งเป็นความพึงพอใจอาจทำได้หลาย ๆ รูปแบบ เช่น การประเมนิ ภาวะสุขภาพชีวิตแต่งงานและชีวิตการทางาน คนที่มีความสุขจะมีอารมณ์ทางบวกสูงคิดและทำแต่ในสิ่งที่ดีในขณะที่คนขาดความสุขหรือมีอารมณ์ทางลบสูงมักจะทำและคิดในสิ่งที่เลวร้าย ซึ่ง Lama Dalai (1998: n.p.) อธิบายความหมายของคำว่าความสุขเป็นสิ่งที่เกิดขนจากจิตใจและเป็นอารมณ์ที่เกิดขึ้นจากสภาพแวดล้อม หรือเหตุการณ?ที่มากระทบ เป็นความจำเป็นพื้นฐานขั้นต่ำที่สุดที่มนุษย์ต้องการ Wu (1992) ชี้ว่าความสุข คือการมีอายุยืนยาวความรุ่งเรือง สุขภาพความไม่มีโรคความสงบ การรู้สึกผ่อนคลายจากความวิตกกังวลเกี่ยวกับความตาย สิ่งเหล่านี้นับว่าเป็นสิ่งที่มีคุณค่าที่สุดสำหรับชีวิต Lu and Argyle, M. (1991: n.p.) คำอธิบายความสุขอย่างกว้าง ๆ คือประสบการณ์ภายในจิตใจของบุคคลด้านบวกจากความหมายของความสุขในมุมมองด้านจิตวิทยา สรุปได้ว่าความสุขและสุขภาพจิตเป็นเรื่องเดียวกัน เกี่ยวข้องกับอารมณ์ความเครียด สุขภาพจิต เป็นสภาวะความสมบูรณ์ของจิตใจ มีอารมณ์ดานบวกด้านลบแต่สามารถปรับตัวให้เข้ากับสภาพการณ์ต่าง ๆ ในสังคมตลอดจนทำประโยชน์ให้ตนเองและสังคมได้อย่างมีความสุข สุขภาพกายดีย่อมมาจากสุขภาพจิตที่ดี ส่วน Wittmann (2003: n.p.) กล่าวว่าความสุขหมายถึงระดับของความรู้สึกที่แสดงออกถึงความพอใจในระดับสูงสุดและมีคำที่มีความหมายอย่างเดียวกับความสุขหลายคำได้แก่ภาวะสุข (Well Being) สุขารมณ์ (Pleasure) โชคดี (Luck) สนุกสนาน (Joy) ความพึงพอใจ (Satisfaction) ความพออกพอใจ (Contentment) ความเบิกบานสำราญใจ (Ecstasy) เป็นต้น แนวคิดพุทธธรรม ความหมายของหลักพุทธธรรม ความหมายของคำว่า “พุทธธรรม” หรือ “พระธรรม” คือ ธรรมะของพระพุทธเจ้านั้น มีมากมายถึง ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขันธ์ เกี่ยวกับความจริงตามธรรมชาติของมนุษย์ที่มีทั้งความทุกข์ และ วิธีการดับทุกข์ (พุทธธรรมกับการปฏิบัติงานราชการ, 2550 อ้างถึงใน ธนภณ สมหวัง, 2543: ม.ป.น.) คำว่า “หลักพุทธธรรม” ในที่นี้หมายถึง หลักธรรม คำสอน ที่เชื่อกันว่า เป็นผลแห่งการค้นคว้า เป็นภูมิรู้ ภูมิปัญญา ของพระพุทธองค์ ที่ถูกถ่ายทอดสืบต่อมาเป็นเวลาไม่น้อยกว่า 2550 ปี แล้ว และได้ชื่อว่า เป็นภูมิปัญญาโลก เป็นภูมิปัญญาของมนุษยชาติ เป็นมรดกโลก ที่หาค่ามิได้ “พุทธธรรม เป็นคำอธิบายคำสอนของพุทธศาสนาที่สมบูรณ์ที่สุดในโลก และเป็นวิชาการที่สุดในบรรดางานเขียนทางพระพุทธศาสนาในเมืองไทยในปัจจุบันนี้…” และ “พุทธธรรม เป็นคำอธิบายคำสอนของพุทธศาสนาที่สมบูรณ์ที่สุดในโลก และเป็นวิชาการที่สุดในบรรดางานเขียนทางพระพุทธศาสนาในเมืองไทยในปัจจุบันนี้…” (ปรีชา ช้างขวัญยืน, 2535: ม.ป.น.) “พุทธธรรมนั้น เป็นการรวบรวมคำสอนของพระพุทธศาสนาให้เป็นระบบอย่างที่คนในปัจจุบันเข้าใจได้ง่าย…เป็นหนังสือที่สำคัญที่สุดในประวัติศาสตร์ของคนชาติไทยทีเดียว ในพระพุทธศาสนาด้วยทั้งหมด และทั้งโลกด้วยหนังสือพุทธธรรมควรจะได้ Nobel Prize…” (ประเวศ วะสี, 2538: ม.ป.น.) พระพรหมคุณากรณ์ (ป.อ.ปยุตฺโต) (2555: 923) ได้กล่าวว่า พุทธธรรมมีหลักการว่า ไม่ว่าพระพุทธเจ้าจะอุบัติขึ้นหรือไม่ก็ตาม ความจริงก็ดำรงอยู่ตามธรรมดาของมันอย่างเป็นกลางๆ พระพุทธเจ้าทรงตรัสรู้คือ ค้นพบความจริงนั้นแล้วนำมาเปิดเผยไว้ สาระของความจริงนี้ก็คือ (ความเป็นไปตาม)ธรรมดาแห่งเหตุปัจจัย หรือกระบวนธรรมแห่งเหตุปัจจัย ผู้ที่มองสิ่งทั้งหลายตามที่มันเป็น ไม่ใช่มองตามที่ตนอยากหรือไม่อยากให้มันเป็น จึงจะเข้าใจความจริงที่เป็นกลางนี้ได้ เมื่อเข้าใจธรรมที่เป็นกลางนี้แล้ว ก็ย่อมมองเห็นความจริงอย่างกว้างๆ ครอบคลุมทั่วไปทั้งหมด มีทัศนะเปิดกว้าง หลุดพ้นเป็นอิสระอย่างแท้จริงโดยหลุดพ้นทั้งทางจิต คือจิตหลุดพ้นจากสิ่งบีบคั้นครอบงำที่เรียกว่ากิเลสและความทุกข์ กลายเป็นจิตที่ปลอดโปร่ง เบิกบาน เป็นสุข และด้านปัญญา คือ หลุดพ้นด้วยรู้เท่าทันธรรมดา แล้วมองเห็นตัวความจริงที่ล้วน ๆ บริสุทธิ์ ไม่มีกิเลสเคลือบแคลงหรือทำให้เอนเอียงและรู้ชัดแจ้งที่ความจริงโดยตรง ไม่ต้องรู้ผ่านใคร ๆ หรือรู้ตามที่ใครบอกอีกต่อไป แนวคิดภูมิปัญญา กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม (2559: ม.ป.น.) ได้กล่าวว่า ภูมิปัญญา หมายถึง องค์ความรู้ความสามารถและทักษะซึ่งเกิดจากการสั่งสมประสบการณ์ที่ผ่านกระบวนการเรียนรู้เลือกสรร ปรงุแต่ง พัฒนา ถ่ายทอด สืบต่อกันมาเพื่อใช้แก้ปัญหา และพัฒนาวิถีชีวิตให้สมดุลกับสภาพแวดล้อม และเหมาะสมกับยุคสมัย ภูมิปัญญาของไทยมีความเด่นชัดในหลายด้าน ทั้งด้านเกษตรกรรม ศิลปกรรม วรรณกรรมและภาษา ภูมิปัญญา (ราชบัณทิตยสถาน, 2556: 872, อ้างถึงใน พัฒนา สุขประเสริฐ, 2558: 3) คือ พื้นความรู้ความสามารถ ตรงกับภาษาอังกฤษคำว่า wisdom (Hornby, A.S., 1999 : 1369, อ้างถึงใน พัฒนา สุขประเสริฐ, 2558: 3) แปลว่า the ability to make good and serious judgements because of one’s experience and knowledge ; wise thoughts , observations และนอกจากนี้ก็ยังมีคำศัพท์อื่นที่มีการใช้ทดแทนกันได้ซึ่งได้แก่ intellectual (Hornby , A.S. , 1999 : 620, อ้างถึงใน พัฒนา สุขประเสริฐ, 2558: 3) ซึ่งแปลว่า appealing to , needing or using somebody’s powers of reasoning or desire for knowledge; having excellent mental abilities and enjoying activities that further develop the mind ; a person with a highly developed mental ability ภูมิปัญญา หมายถึง ผลึกขององค์ความรู้ที่มีเอกลักษณ์ซึ่งมนุษย์ในสังคมหนึ่งๆ คิดค้นขึ้นจากการบูรณาการระหว่างความคิดและความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับสรรพสิ่งรอบตัว ภูมิปัญญาจึงเป็นสิ่งที่มนุษย์ได้มาโดยผ่านกระบวนการสั่งสม สืบทอด ปรับปรุงและประยุกต์ต่อเนื่องกัน เป็นระบบคุณค่าดั้งเดิมที่สะท้อนออกมาให้เห็นในชีวิตประจำวันของบุคคลด้วยสัญลักษณ์ต่างๆ ภูมิปัญญาจึงมีความเชื่อมโยงกับระบบต่างๆของสังคมทั้งระบบตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน มีความหลากหลาย ไม่หยุดนิ่ง และแตกต่างกันไปในแต่ละสังคม (พัชรินทร์ สิรสุนทร, 2547: ม.ป.น.) แนวคิดเรื่องภูมิปัญญาท้องถิ่นนี้เกิดขึ้นจากข้อจำกัดของการพัฒนาในอดีตที่ไม่ให้ความสำคัญกับองค์ความรู้และเทคโนโลยีที่มีอยู่ในแต่ละท้องถิ่น และการละเลยระบบวัฒนธรรม และเศรษฐกิจฐานราก ภูมิปัญญาจึงมีลักษณะคล้ายคลึงกับวัฒนธรรมคือ เป็นสิ่งที่ไม่คงที่ (Dynamics) มีความหลากหลาย (Differentiation) และเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา ซึ่งประกอบด้วยสาระสำคัญสองประการคือ 1. ส่วนที่เป็นรูปธรรม ได้แก่ผลผลิตทางภูมิปัญญา เช่น ผ้าทอ งานจักสาน 2. ส่วนที่เป็นนามธรรม ได้แก่ ระบบคิด ความเชื่อ ทัศนคติและค่านิยม ฉะนั้น ภูมิปัญญาจึงอาจกล่าวได้ว่า เป็นการผสมผสานอย่างมีบูรณาการระหว่างระบบคิดและศักยภาพของมนุษย์ในแต่ละสังคม (พัชรินทร์ สิรสุนทร, 2547: ม.ป.น.) ภูมิปัญญาท้องถิ่น หรือภูมิปัญญาชาวบ้าน หรือภูมิปัญญาไทย หมายถึง สิ่งที่เป็นองค์ความรู้ของชาวบ้านที่เกิดจากการสั่งสม สะสม สามารถคิดเอง ทำเอง เป็นความรู้แบบองค์รวม สามารถถ่ายทอดได้ มีความเชื่อมโยงบูรณาการ นำไปใช้ในการดำเนินชีวิตได้อย่างเป็นสุขหรือป้องกันและแก้ไขปัญหาของท้องถิ่นได้ ภูมิปัญญาเป็นสินทรัพย์ของประชาชนและชุมชนที่มีการสั่งสมทุนทางปัญญา ความรู้ วัฒนธรรม ทักษะฝีมือธรรมชาติของชุมชน ความสงบ วิถีชีวิต วัสดุตามธรรมชาติ สิ่งเหล่านี้เป็นพื้นฐานหรือทุนทางสังคมของชุมชน เพราะเป็นสิ่งที่ได้รับการสร้างสมและสืบทอดต่อ ๆ มาเป็นสมบัติของคนในชุมชนซึ่งมีอยู่มาก สิ่งที่จะต้องเร่งทำในวันนี้ คือ การส่งเสริมภูมิปัญญาท้องถิ่น รักษาภูมิปัญญาเดิมของไทยแล้วต่อยอดภูมิปัญญาด้วยวิทยาการและความรู้สมัยใหม่ เพื่อให้พื้นฐานของไทยแข็งแกร่งและอยู่รอดได้อย่างมั่นคง ภูมิปัญญาไทย (Thai Wisdom) หมายถึงองค์ความรู้ที่เกิดและพัฒนาขึ้นของคนไทยตามพัฒนาการของสังคมไทยและบริบทของสังคมวัฒนธรรมไทยในแต่ละช่วงเวลา เป็นสิ่งที่แสดงถึงพฤติกรรมและวิถีชีวิตของคนไทยที่เกี่ยวข้องกับความเชื่อ ค่านิยม ประเพณี ศิลปะ พิธีกรรม คำสอน จารึก วรรณกรรม การดำเนินชีวิต นวัตกรรมตลอดจนเทคโนโลยีต่าง ๆ ที่คนไทยคิดค้นขึ้น หรือรวมเรียกว่า วัฒนธรรมไทย (Thai Culture) ภูมิปัญญาไทยจึงเป็นองค์ความรู้ที่เกิดจากกระบวนการคิดและกระบวนการปรับตัวของคนไทยเพื่อให้สามารถดำเนินชีวิตอยู่ได้โดยปกติสุขภายในชุมชนท้องถิ่นหรือสังคมไทย (พัชรินทร์ สิรสุนทร, 2547: ม.ป.น.) งานวิจัยที่เกี่ยวข้อง สุจิตรา อ่อนค้อม (2523) งานวิจัยเรื่องนี้มีจุดมุ่งหมายที่จะศึกษาทรรศนะเกี่ยวกับความสุขในพุทธปรัชญา เพื่อที่จะได้ทราบชัดว่า พุทธปรัชญามีทรรศนะเกี่ยวกับความสุขซึ่งเป็นสิ่งที่มนุษย์ปรารถนาว่าอย่างไร พุทธปรัชญาอธิบายว่าชีวิตตามสภาพที่เป็นไปตามธรรมชาติเป็นทุกข์ จึงทำให้มีผู้เข้าใจผิดว่าพุทธปรัชญามองโลกในแง่ร้าย เป็นทุนิยม (pessimism) แต่ตามความเป็นจริงพุทธปรัชญามิได้มีลักษณะเป็นทุนิยมแต่ประการใด ดังจะเห็นได้จากการที่พุทธปรัชญาแสดงความสุขและปฏิปทาเพื่อเข้าถึงความสุขไว้อย่างสมบูรณ์ อันเป็นเครื่องยืนยันว่า พุทธปรัชญามิได้มองโลกในแง่ร้าย ผู้วิจัยได้พบว่าพุทธปรัชญาแบ่งความสุขออกเป็นสองประเภทคือ โลกียสุข กับโลกุตตรสุขและความสุขทั้งสองประเภทนี้ยังแบ่งเป็นระดับต่าง ๆ กัน ระดับต่ำสุดได้แก่กามสุข และระดับสูงสุดได้แก่นิพพานสุข ตามทรรศนะของพุทธปรัชญา ธรรมชาติของจิตมีหลายระดับ ดังนั้นจึงแสดงความสุขซึ่งบุคคลสามารถเข้าถึงได้ไว้หลายระดับที่แตกต่างกัน เมื่อได้แบ่งความสุขออกเป็นระดับต่าง ๆ กันแล้ว พุทธปรัชญาก็ได้เสนอปฏิปทา เพื่อเข้าถึงความสุขอันเหมาะสมแก่ความสุขแต่ละระดับ ปฏิปทาดังกล่าวแบ่งเป็นสองแบบ คือ (1) ใช้ระดับของบุคคลเป็นเกณฑ์ โดยแบ่งเป็นปฏิปทาสำหรับฆราวาส และปฏิปทาสำหรับบรรพชิต (2) ใช้ระดับของความสุขเป็นเกณฑ์โดยแบ่งเป็นปฏิปทาเพื่อเข้าถึงกามสุข ปฏิปทาเพื่อเข้าถึงฌานสุข และปฏิปทาเพื่อเข้าถึงนิพพานสุข ความสุขในระดับต่าง ๆ และปฏิปทาเพื่อเข้าถึงความสุขมีอยู่จริง ซึ่งจะเห็นได้จากตัวอย่างผู้เข้าถึงความสุข ซึ่งได้พบว่ามีบันทึกไว้มากมายในพระไตรปิฎกและอรรถกถา ผลจากการวิจัยทำให้เราทราบว่า ตามทรรศนะของพุทธปรัชญา ความสุขระดับนิพพานสุข เป็นความสุขสูงสุดของชีวิต เป็นความสุขที่เป็นผลโดยตรงของการดับกิเลสาสวะ ซึ่งเป็นเหตุแห่งความทุกข์ทั้งปวงได้โดยสิ้นเชิง เป็นความสุขที่ผู้มุ่งความดีสูงสุดตามคำสอนของพระพุทธศาสนา สามารถเข้าถึงได้แม้ในชีวิตปัจจุบันด้วยการดำเนินตามมัชฌิมาปฏิปทาหรืออริยมรรคมีองค์แปดที่พระพุทธองค์ทรงค้นพบและวางไว้เป็นหลักปฏิบัติสำหรับพุทธศาสนิกชนทุกคน ผลจากการวิจัยทำให้เราทราบว่า ตามทรรศนะของพุทธปรัชญา ความสุขระดับนิพพานสุข เป็นความสุขสูงสุดของชีวิต เป้นความสุขที่เป็นผลโดยตรงของการดับกิเลสาสวะ ซึ่งเป็นต้นเหตุแห่งความทุกข์ทั้งปวงได้โดยสิ้นเชิง เป้นความสุขที่ผู้มุ่งความดีสูงสุดตามคำสอนของพระพุทธศาสนา สามารถเข้าถึงได้แม้ชีวิตในปัจจุบันด้วยการดำเนินตามมัชฌิมาปฎิปทาหรืออริมรรคมีองค์แปดที่พระพุทธองค์ทรงค้นพบและวางไว้เป็นหลัก ปฏิบัติสำหรับพุทธศาสนิกชนทุกคน พระครูธรรมธร (ครรชิต คุณวโร) (2556: 91) ผลวิจัยพบว่า การพัฒนามนุษย์ให้มีความสุข คือ จุดมุ่งหมายในหลักพระพุทธศาสนา หลักการของพุทธธรรมคือ มนุษย์จะประเสริฐและมีความสุขได้ด้วยการฝึกฝนและพัฒนา ไม่ใช่การอ้อนวอนขอร้องการดลบันดาลจากสิ่งใด ความสุขตามหลักพุทธธรรมนั้นสามารถแบ่งออกได้เป็นหลายระดับ และมีข้อดี ข้อเสีย และวิธีการพัฒนา แตกต่างกัน หลักพุทธธรรมได้ให้แนวทางในการปฏิบัติต่อความสุขในแต่ละระดับอย่างถูกต้องทำให้มนุษย์ สามารถฝึกฝนพัฒนาชีวิต จิตใจและปัญญาให้เข้าถึงความสุขในแต่ระดับได้ตามศักยภาพของแต่ละบุคคล การพัฒนาความสุขตามหลักพุทธธรรมไม่ได้มุ่งเพียงแค่ให้มนุษย์มีความสุขเท่านั้น แต่คำนึงถึงผลกระทบที่จะเกิดขึ้น ตามมาทั้งต่อตนเอง สังคม สิ่งแวดล้อม ไม่ก่อให้เกิดทุกข์หรือปัญหาในภายหลังและพัฒนาสูงขึ้นไปจนเป็นความสุขที่ปราศจากทุกข์ทั้งหลายโดยสิ้นเชิง หรือนิพพาน ในการพัฒนาความสุขนั้นจะพัฒนาจากความสุขใน ระดับต้น ๆ ที่เป็นชั้นหยาบ ยังก่อให้เกิดทุกข์ได้ในภายหลังแต่เข้าถึงได้ง่ายสำหรับคนทั่วไปเป็นฐานก่อนเมื่อคนเริ่มมีความสุขในขั้นต้นแล้วก็จะไม่ให้หยุดลงเพียงแค่นั้น แต่ใช้ความสุขในขั้นต้นๆ เป็นฐานในการพัฒนาความสุข ขั้นสูงยิ่งขึ้นต่อไป เป็นการพัฒนามนุษย์อย่างเป็นองค์รวมทั้งในด้นพฤติกรรม จิตใจ และปัญญาตามหลักธรรม ที่มีอยู่ตามธรรมชาติที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ทรงค้นพบ ปฏิบัติจนได้ผล และนำมาสั่งสอนให้ผู้อื่นประพฤติ ปฏิบัติตามจนได้ผลมาแล้วมากกว่า 2,500 ปี สุภัค มหาวรากร (2558: ม.ป.น.) บทความวิจัยนี้มุ่งศึกษาการสร้างความสุขด้วยมงคลชีวิตในการ์ตูนชุดนิทานโชคดี ข้อมูลที่ใช้ในการศึกษาคือการ์ตูนชุดนิทานโชคดี ซึ่งแสดงหลักมงคลชีวิต 38 ประการจำนวน 4 เล่ม ผลงานของสายฝน ศิลปพรหม ได้แก่ นิทานโชคดี เล่ม 1 “พึ่งพาตน” นิทานโชคดี เล่ม 2 “รู้จักให้” นิทานโชคดี เล่ม 3 “ฝึกตนดี” และนิทานโชคดี เล่ม 4 “ชนะใจได้” ผลการวิจัยพบว่านิทานโชคดี นำเสนอหลักธรรมเรื่อง “มงคลชีวิต” ให้โดดเด่นและเข้าใจง่ายผ่านพฤติกรรมของพระโพธิสัตว์ โดยยังคงลักษณะของนิทานชาดกที่แสดง “เหตุ” และ “ผล” ของการกระทำของมนุษย์ ลักษณะการสร้างสรรค์นิทานชาดกในการ์ตูนชุดนิทานโชคดี มี 3 ลักษณะ ได้แก่ การใช้ภาพการ์ตูนเพื่อแสดงบุคลิกลักษณะของตัวละคร เพื่อแสดงอารมณ์ความรู้สึกของตัวละคร เพื่อเล่าเรื่อง และเพื่อแสดงหลักธรรม การใช้ภาษาเล่าเรื่องโดยใช้บทสนทนาและการบรรยายที่สั้น กะทัดรัด และการสรุปนิทานเพื่อสื่อสาระธรรมซึ่งเป็นการเน้นย้ำหลัก “มงคลชีวิต” แก่ผู้อ่านอีกครั้ง การ์ตูนชุดนิทานโชคดี ซึ่งมีที่มาจากนิทานชาดกแสดงลักษณะการสร้างสรรค์นิทานชาดกในสังคมไทย ด้วยการใช้ภาพการ์ตูนประกอบตัวภาษาเพื่อให้ผู้อ่านคือเด็กเข้าใจได้ว่า ความโชคดีหรือความสุขในชีวิตเกิดขึ้นได้ด้วยตัวของเราเองโดยปฏิบัติตาม “มงคลชีวิต” เอกสารอ้างอิง กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม. (2559). วัฒนธรรม วิถีชีวิตและภูมิปัญญา, พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ: รุ่งศิลป์การพิมพ์. ธนภณ สมหวัง. (2543). พุทธธรรม : คู่มือมนุษย์ศตวรรษที่ 21. หนังสือพิมพ์มติชน รายวัน ฉบับประจำวันที่ 11 มกราคม 2543. ประเวศ วะสี. (2538). ธัมมิกสังคม : ปาฐกถาพุทธทาสภิกขุมหาเภถระ ครั้งที่ 1. (พิมพ์ครั้งแรก). กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์มูลนิธิโกมลคีมทอง. ปรีชา ช้างขวัญยืน. (2535). ธัมมวัจนโวหารไทย : รายงานการวิจัยหลากรสภาษาลีลา วรรณคดี, กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. พระครูธรรมธร (ครรชิต คุณวโร). (2556). การพัฒนาความสุขในพุทธธรรม. วารสาร ศึกษาศาสตร์, มหาวิทยาลัยนเรศวร ปีที่ 15 ฉบับที่ 1. (91) พระพรหมคุณากรณ์ (ป.อ.ปยุตฺโต). (2555). พุทธธรรม. ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 4, กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์มหาวิทยาลัย มหาจุฬาลงกรณ์ราชวิทยาลัย. พระมหาวุฒิชัย (ว.วชิรเมธี). (2554). ความทุกข์มาโปรดความสุขโปรยปลาย. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์ปราณ. พัชรินทร์ สิรสุนทร. (2547). แนวคิดและทฤษฎีด้านการพัฒนาสังคม. เอกสาร ประกอบการสอนสาขาวิชาพัฒนาสังคม คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร. พัฒนา สุขประเสริฐ. (2558). ภูมิปัญญาท้องถิ่นกับการส่งเสริมการเกษตร. ภาควิชา ส่งเสริมและนิเทศศาสตร์เกษตร, คณะเกษตร, มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์, กรุงเทพฯ. พุทธทาสภิกขุ (2542). ความสุขสามระดับ (พิมพ์ครั้งที่ 2). กรุงเทพฯ: สุขภาพใจ. ราชบัณฑิตยสถาน. (2554). พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554. [ออนไลน์], เข้าถึงได้จาก: http://www.royin.go.th/dictionary/, [2561, 23 พฤศจิกายน]. สมชาย ศักดาเวคีอิสร. (2544). การพัฒนาเครื่องชี้วัดความอยู่ดีมีสุข, บทคัดย่อ. [ออนไลน์], เข้าถึงได้จาก: www.jvkk.go.th/research/qrresearch.asp?code = 201440007341, [2561, 23 พฤศจิกายน]. สุจิตรา อ่อนค้อม. (2523). ทรรศนะเรื่องความสุขในพุทธปรัชญา, วิทยานิพนธ์ บัณฑิต วิทยาลัย จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://cuir.car. chula.ac.th/handle/123456789/19017, [2561, 25 พฤศจิกายน]. สุภัค มหาวรากร. (2558). “นิทานโชคดี”: การสร้างความสุขด้วยมงคลชีวิต. รายงาน การประชุมวิชาการ ระดับชาติ "วิถีแห่งความสุขชุมชน" ณ โรงแรมอมรินทร์ลากูน จังหวัดพิษณุโลก. 18-19 มิถุนายน 2558. อุรพี กรศรีทิพา. (2549). วิถี80/20การดำเนินชีวิตอย่างมีสุข. กรุงเทพฯ: เอ็กซเปอร์ เน็ท. Diener, E., & Oishi, S. (2004). Are Scandinavians Happier than Asians: Issues in Comparing Nations on Subjective Well – Being. [online], Retrieved from: http://www.psych.uiuc.edu/edener/ hottopic/diener – Oishi.pdf. [2018, 24 November]. Lama Dalai, H.H. (1998). The Art Happiness at Work. New York: Riverhead Books.Lu. Lu and Argyle, M. (1991). Happiness and cooperation. Personality and Individual Differences, 12, 1019 – 1030. Wittmann, P. (2003). A Guide to Happiness for the Third Millennium. Chiang Mai: Sangsilp Printing. Wu, Y. (1992). Source of Inner Happiness. Taipei: Tong Da Books. ทฤษฎี สมมุติฐาน กรอบแนวความคิด : แนวคิดความสุข ทั้งในทัศนะของปรัชญาและศาสนา แนวคิดพุทธธรรม จากหนังสือพุทธธรรมของพระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ.ปยุตฺโต) แนวคิดภูมิปัญญา ภูมิปัญญาชาวบ้าน ภูมิปัญญาท้องถิ่น ภูมิปัญญาไทย ภูมิปัญญา สากล สมมุติฐาน พุทธธรรมที่สอดคล้องกับภูมิปัญญาส่งผลให้องค์ประกอบและปัจจัยภายนอกและภายในอันนำไปสู่วิถีแห่งความสุข กรอบแนวคิดการวิจัย 1. องค์ประกอบและปัจจัยภายนอก -สุขภาพ -การศึกษา -อาชีพ -รายได้ -ที่อยู่อาศัย -ชีวิตครอบครัว -การคมนาคมและการสื่อสาร -สิ่งแวดล้อมและ -การมีส่วนร่วม 2. องค์ประกอบและปัจจัยภายใน -ร่างกาย -จิตใจ -สติปัญญา -จิตวิญญาณ -อารมณ์ พุทธธรรมที่สอดคล้องกับภูมิปัญญา>วิถีแห่งความสุข วิธีการดำเนินการวิจัย และสถานที่ทำการทดลอง/เก็บข้อมูล : งานวิจัยครั้งนี้เป็น เชิงคุณภาพ ซึ่งมีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษาองค์ประกอบและปัจจัยวิถีแห่งความสุขของชุมชนวัดเจ้าวัด ต.เจ้าวัด อ.บ้านไร่ อุทัยธานี เพื่อศึกษาองค์ความรู้ภูมิปัญญาที่สอดคล้องกับพุทธธรรมของชุมชนวัดเจ้าวัด ซึ่งก่อให้เกิดความสุขที่แท้จริงและยั่งยืน และเพื่อนำเสนอรูปแบบวิถีแห่งความสุขบนพื้นฐานพุทธธรรมที่สอดคล้องกับภูมิปัญญา ในบทนี้ ผู้วิจัยจะกล่าวถึงประเด็นต่าง ๆ ดังนี้ 1. การออกแบบการวิจัย 2. ประชากรที่ใช้ในการวิจัย 3. เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย 4. การสร้างเครื่องมือในการวิจัย 5. การเก็บรวบรวมข้อมูล 6. วิธีการเก็บรวบรวมข้อมูล 7. การตรวจสอบข้อมูล 8. การวิเคราะห์ข้อมูล คำอธิบายโครงการวิจัย (อย่างย่อ) : การดำเนินการวิจัยครั้งนี้ใช้วิธีการวิจัยแบบการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) โดยศึกษาเอกสาร และลงพื้นที่ จัดเวทีชาวบ้าน สนทนา สัมภาณษ์ และการสังเกต เก็บข้อมูล ชุมชนวัดเจ้าวัด ตำบลเจ้าวัด อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี เพื่อให้ทราบตามวัตถุประสงค์ของการวิจัย จำนวนเข้าชมโครงการ : 382 ครั้ง รายชื่อนักวิจัยในโครงการ ชื่อนักวิจัย ประเภทนักวิจัย บทบาทหน้าที่นักวิจัย สัดส่วนปริมาณงาน(%) ผู้ช่วยศาสตราจารย์ธนสิทธิ์ คณฑา บุคลากรภายในมหาวิทยาลัย หัวหน้าโครงการวิจัย 100 กลับไปหน้าโครงการวิจัยทั้งหมด