กลับไปหน้าโครงการวิจัยทั้งหมด รหัสโครงการ : R000000288 ชื่อโครงการ (ภาษาไทย) : การจัดการโซ่อุปทานเพื่อเพิ่มศักยภาพการแข่งขันของเกษตรกรผู้ปลูกกล้วยไข่ อำเภอโกรกพระ จังหวัดนครสวรรค์ ชื่อโครงการ (ภาษาอังกฤษ) : Supply Chain Management Model of the Organic Banana in Krok Phra district Nakhon Sawan Province. คำสำคัญของโครงการ(Keyword) : ห่วงโซ่อุปทานกล้วยไข่ , มูลค่าเพิ่มของห่วงโซ่อุปทานกล้วยไข่ , หน่วยงานเจ้าของโครงการ : คณะวิทยาการจัดการ > สาขาวิชาการบริหารจัดการทรัพยากรมนุษย์ ลักษณะโครงการวิจัย : โครงการวิจัยเดี่ยว ลักษณะย่อยโครงการวิจัย : ไม่อยู่ภายใต้แผนงานวิจัย/ชุดโครงการวิจัย ประเภทโครงการ : โครงการวิจัยใหม่ สถานะของโครงการ : propersal งบประมาณที่เสนอขอ : 81000 งบประมาณทั้งโครงการ : 81,000.00 บาท วันเริ่มต้นโครงการ : 01 ตุลาคม 2559 วันสิ้นสุดโครงการ : 30 กันยายน 2560 ประเภทของโครงการ : งานวิจัยเชิงปฎิบัติ กลุ่มสาขาวิชาการ : สังคมศาสตร์ สาขาวิชาการ : สาขาการบริหารทรัพยากรมนุษ์ยและการจัดการ กลุ่มวิชาการ : อื่นๆ ลักษณะโครงการวิจัย : ระดับชาติ สะท้อนถึงการใช้ความรู้เชิงอัตลักษณ์ : สะท้อนถึงการใช้ความรู้เชิงอัตลักษณ์ สร้างความร่วมมือประหว่างประเทศ GMS : ไม่สร้างความร่วมมือทางการวิจัยระหว่างประเทศ นำไปใช้ในการพัฒนาคุณภาพการศึกษา : ไม่นำไปใช้ประโยชน์ในการพัฒนาณภาพการศึกษา เกิดจากความร่วมมือกับภาคการผลิต : เกิดจากความร่วมมือกับภาคการผลิต ความสำคัญและที่มาของปัญหา : ปัจจุบันภาวะเศรษฐกิจอยู่ในช่วงตกต่ำไปทั่วโลก ได้ส่งผลกระทบไปยังภาคธุรกิจต่าง ๆ ทั้งระบบ ตั้งแต่ผู้ผลิตจนถึงผู้บริโภค แต่ละกระบวนการจะเหมือนมีห่วงโซ่เชื่อมติดกันเป็นเครือข่ายการเกิดผลกระทบในช่วงใดช่วงหนึ่งทำให้ส่งผลกระทบต่อกันทั้งระบบ เป็นเหตุให้ภาคธุรกิจต่าง ๆ ได้เริ่มค้นหาระบบ แนวคิดต่าง ๆ ที่จะมาช่วยลดผลกระทบที่เกิดขึ้น เพื่อให้กิจการของตนดำเนินกิจการได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น ทั้งหมดเหล่านี้ทำให้เกิดแนวคิดในเรื่องการจัดการห่วงโซ่อุปทาน (Supply Chain Management) ขึ้นมา องค์การพาณิชย์ในประเทศไทยเองได้เริ่มศึกษาระบบการจัดการห่วงโซ่อุปทาน เพื่อจะสร้างเครือข่ายธุรกิจที่เกื้อหนุนกัน โดยเน้นกระบวนการจัดการที่ช่วยให้กิจการต่าง ๆ มีความสัมพันธ์ จากความเชื่อที่ว่า “ไม่มีองค์การใดที่สามารถทำทุกอย่างได้เองทั้งหมด” การสร้างความเชื่อมโยงที่เกิดขึ้นนี้ ไม่เพียงแต่จะช่วยให้องค์การเติบโต แต่ยังสามารถอยู่รอดได้ในตลาดต่างประเทศได้อีกด้วย ธุรกิจการเกษตรเองจำเป็นที่ต้องมีการจัดการห่วงโซ่อุปทานที่ดีเช่นเดียวกัน เนื่องจากสินค้าเกษตรเป็นสินค้าที่มีอายุการเก็บรักษาสั้น ดังนั้นการจัดส่งสินค้าการเกษตรไปยังผู้รับสินค้าปลายทางจำเป็นจะต้องใช้เวลาในการเดินทางไม่นาน โดยในปัจจุบันมีหลาย ๆ บริษัททางการเกษตรที่เริ่มเอาแนวคิดการจัดการห่วงโซ่อุปทานมาใช้จัดการครอบคลุมไปทั้งสายโซ่อุปทาน เพื่อให้บริษัทและโซ่อุปทานของตนเองมีประสิทธิภาพ ลดต้นทุนและมีความสามรถทางการแข่งขันทางธุรกิจ การทำให้ห่วงโซ่อุปทานมีประสิทธิภาพนั้นจะต้องคำนึงถึงความสัมพันธ์ระหว่างกันภายในห่วงโซ่อุปทาน ซึ่งประกอบไปด้วย ผู้ผลิต ผู้จัดส่งสินค้าหรือผู้รวบรวมสินค้า (Supplier) ศูนย์การผลิต (Manufacturing Centers) คลังสินค้า (Warehouses) ศูนย์กระจายสินค้า (Distribution Centers) และรานค้าปลีก (Retail Outlets) ซึ่งจะมีการไหลเวียนของวัตถุดิบ สินค้าระหว่างการผลิต และสินค้าสำเร็จรูประหว่างกันภายในห่วงโซ่อุปทาน (โกศล ศิลธรรม , 2551) การพัฒนาระบบการจัดการห่วงโซ่อุปทานสินค้าเกษตร คือ การบูรณาการความหลากหลายของกิจกรรมการผลิตตั้งแต่เกษตรกรผู้ปลูกรายแรกจนถึงผู้บริโภครายสุดท้าย ซึ่งในสภาวะปัจจุบันความต้องการของผู้บริโภคมีความซับซ้อนและเคร่งครัดในเรื่องความปลอดภัยมากขึ้น ทำให้การทำความเข้าใจระหว่างผู้ผลิตในแต่ละห่วงโซ่อุปทานเกิดความคลาดเคลื่อน (Wallance Hopp , 2007) จึงต้องมีการสร้างรูปแบบที่เป็นมาตรฐานและเชื่อมโยงข้อมูลด้านอุปสงค์ให้กับผู้ผลิตทุกห่วงในอุปทาน และการสร้างฐานข้อมูลที่ช่วยให้การสื่อสารมีความถูกต้องแม่นยำ รวดเร็ว ทำให้กิจกรรมในการสร้างระบบการจัดการห่วงโซ่อุปทานแบ่งออกเป็น 3 กิจกรรม คือ การพัฒนาคุณภาพและคุณลักษณธของผลิตภัณฑ์ การพัฒนาระบบการตลาดและการสร้างเครือข่ายห่วงโซ่อุปทานที่ยั่งยืน โดยทั้ง 3 กิจกรรมจะเน้นไปยังอุปสงค์ของสินค้าเกษตรตลอดห่วงโซ่อุปทาน ซึ่งอาจเรียกได้ว่าเป็นการสร้างรูปแบบระบบห่วงโซ่อุปทาน (Demand Chain) การดำเนินธุรกิจการเกษตรเป็นการตอบสนองความต้องการของผู้บริโภค การที่ผู้บริโภคได้รับอาหารในแต่ละมื้อ เกิดจากการคาดคะเนและการจัดสินใจในการผลิตสินค้าเกษตรล่วงหน้า ระยะเวลาในการคาดคะเนระยะสั้นหรือยาวขึ้นอยู่กับชนิดของผลิตภัณฑ์ ประกอบกับเกษตรกรในปัจจุบันมีความแตกต่างกับในอดีต เพราะในอดีตการทำการเกษตรเป็นแบบเลี้ยงตัวเอง ที่แต่ละครอบครัวจะผลิตทุกอย่างที่ต้องการใช้ในครอบครัว ถ้ามีเหลือจึงขายหรือนำไปแลกเปลี่ยนกับเพื่อนบ้านในส่วนที่ตนผลิตไม่ได้ หรือผลิตได้ไม่เพียงพอต่อความต้องการ แต่ในปัจจุบันส่วนใหญ่ประกอบการเกษตรแบบการค้า ผลิตสินค้ามาเพื่อขายแล้วนำรายได้จากการขายมาซื้อสินค้าและบริการต่าง ๆ ที่ครอบครัวต้องการ การทำการเกษตรสมัยใหม่เกษตรกรจำเป็นต้องพิจารณาตลาดที่รองรับผลผลิตที่ผลิตขึ้นมา ดังนั้น การทำธุรกิจการเกษตรต้องมองภาพรวมทั้งในด้านการผลิตและการตลาดสอนค้าเกษตรควบคู่กันไปด้วยกัน นั่นคือต้องติดตามการเปลี่ยนแปลงของผู้บริโภคและการปรับการผลิต การตลาดให้เข้ากับการเปลี่ยนแปลงนั้น ในแง่ธุรกิจแสดงให้เห็นว่า กว่าสินค้าเกษตรจะผลิตมาได้เกษตรกรจะต้องลงทุนในด้านปัจจัยการผลิต และเมื่อผลิตมาได้แล้วกว่าสินค้าจะถึงมือผู้บริโภคคนสุดท้ายจะต้องผ่านคนกลางและกระบวนการต่าง ๆ มากมาย แล้วแต่ชนิดของสินค้าเกษตร หรือในทางวิชาการเรียกว่า ช่องทางการตลาด (Marketing Channel) คือ การแสดงให้เห็นว่าสินค้านั้นจากผู้ผลิตผ่านคนกลางประเภทใดบ้าง ในปริมาณร้อยละเท่าใด กว่าจะถึงมือผู้บริโภคหรือผู้ใช้ ซึ่งบางชนิดออกจากไร่นาก็ไปสู่ผู้ขายปลีกและผู้บริโภคเลย บางชนิดก็ต้องผ่านคนกลางและการแปรรูปหลายขั้นตอน ยิ่งกว่านั้นผลผลิตบางชนิดไม่ได้ผลิตเพื่อสนองความต้องการของผู้บริโภคในประเทศเพียงอย่างเดียว ยังสนองความต้องการของผู้บริโภคในต่างประเทศอีกด้วย (ปิยะภรณ์ ทรัพย์คำจันทร์ : 2552) จึงเห็นได้ว่า ธุรกิจการเกษตรมีการเกี่ยวข้องกับส่วนต่าง ๆ ในช่องทางการตลาดจำนวนมาก ตั้งแต่ผู้ผลิต/ผู้นำเข้าปัจจัยการผลิต จนถึงผู้ค้าปลีก ผู้ค้าส่งสินค้า ผู้ส่งออก เป็นต้น ซึ่งยังไม่นับรวมผู้ที่สนับสนุนในการดำเนินธุรกิจ เช่น สถาบันการเงิน ผู้ประกอบการขนส่ง หน่วยงานของรัฐ ดังนั้นเกษตรกรผู้ประกอบธุรกิจการเกษตรในปัจจุบันจึงจำเป็นต้องทราบว่าลักษณะการดำเนินธุรกิจเกษตรชนิดนั้นเป็นอย่างไรบ้างในตลาด และต้องเกี่ยวพันกับคนอื่นมากน้อยเพียงใด เพื่อที่จะทำให้ธุรกิจเกษตรนั้นอยู่รอดและเจริญเติบโตต่อไป เกษตรกรใน ต.โกรกพระ จ.นครสวรรค์ เกือบทั้งตำบลยึดอาชีพปลูกกล้วยไข่ จนกลายเป็นพืชเศรษฐกิจในพื้นที่ ผลผลิตที่ได้นำส่งออกไปยังต่างประเทศ แต่ละปีมีรายได้หมุนเวียนเข้าพื้นที่ไม่ต่ำกว่า 20 ล้านบาท (ข้อมูลสถิติสำนักงานเกษตรจังหวัดนครสวรรค์ : 2558) ในพื้นที่ ต.โกรกพระ ชาวบ้านส่วนใหญ่มีอาชีพปลูกกล้วยไข่เกือบทั้งหมด เนื่องด้วยสภาพดินแถบนี้เหมาะแก่การเพาะปลูก ส่วนวิธีการ ลุงอำนวย บอกว่า เริ่มจากขุดหลุมลึกประมาณ 50 เซนติเมตร เว้นระยะห่างระหว่างต้น 2 เมตร จากนั้นนำหน่อกล้วยใส่ลงไปในหลุม นำปุ๋ยสูตร 16-16-16 มารองที่ก้นหลุม รดน้ำสัปดาห์ละ 1 ครั้ง พออายุ 6-7 เดือน กล้วยจะออกปลีตกเครือ ระหว่างนี้ยังใช้ปุ๋ยสูตรเดิมบำรุง เพื่อให้ผลกล้วยเจริญเติบโต เต่งตึง เมื่อครบ 8 เดือน ก็ตัดกล้วยขายได้ มีพ่อค้าแม่ค้ามารับซื้อถึงสวน กิโลกรัมละ 14 บาท ซึ่งทางองค์การบริหารส่วนตำบลโกรกพระได้เข้ามาสนับสนุนเรื่องช่องทางการตลาดอีกด้วย หากพิจารณาจากศักยภาพการผลิตและความต้องการของตลาดที่เพิ่มมากขึ้น เกษตรกรผู้ปลูกกล้วยไข่ใน อ.โกรกพระ จังหวัดนครสวรรค์ สามารถที่จะพัฒนาและเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตเพื่อเพิ่มปริมาณและมูลค่าการส่งออกกล้วยได้อีก ซึ่งทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องต้องร่วมกันหาแนวทางที่เหมาะสมเพื่อให้สามารถก้าวไปสู่เป้าหมายที่กำหนด ทั้งในด้านการพัฒนาพันธุ์ การพัฒนาเทคโนโลยีการผลิต การพัฒนาการจัดการศัตรูพืชที่เหมาะสม พัฒนาเทคโนโลยีการจัดการหลังการเก็บเกี่ยว การแปรรูปเพิ่มความหลากหลายของผลิตภัณฑ์ ระบบการขนส่งผลผลิตสู่เกษตรกรนำไปปฏิบัติ เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตและการส่งออกกล้วยให้มีปริมาณและมูลค่าการส่งออกเพิ่มมากขึ้น จากความสำคัญและปัญหาที่กล่าวมาในข้างต้น ตลอดจนในพื้นที่ของจังหวัดนครสวรรค์ มีหลายพื้นที่ที่มีศักยภาพในการปลูกและผลิตกล้วยไข่ และจากการสำรวจเบื้องต้นพบว่าในพื้นที่ของจังหวัดนครสวรรค์ มีการปลูกกล้วยไข่ในหลายแห่งหลายอำเภอ แต่การเพาะปลูกยังไม่ค่อยได้รับความนิยมกันมากนัก ทั้ง ๆ ที่กล้วยไข่เป็นพืชเศรษฐกิจที่มีอนาคต ดังนั้นผู้วิจัยจึงมีความสนใจที่จะเข้าไปศึกษาวิจัยสภาพการผลิตและรูปแบบการจัดการห่วงโซ่อุปทานกล้วยไข่ของ อ.โกรกพระ จังหวัดนครสวรรค์ ซึ่งในพื้นที่นี้มีความพร้อมในการสร้างรูปแบบการจัดการห่วงโซ่อุปทานเพื่อเพิ่มศักยภาพทางการผลิตและสามารถที่จะใช้เป็นฐานข้อมูลในการผลักดันให้กล้วยไข่กลายเป็นพืชเศรษฐกิจตัวใหม่ของจังหวัดนครสวรรค์และให้สามารถแข่งขันในตลาดสินค้าเกษตรระดับอาเซียนได้ จุดเด่นของโครงการ : ในการศึกษาครั้งนี้เป็นการศึกษาการจัดการโซ่อุปทานกล้วยไข่ที่เหมาะสมของจังหวัดนครสวรรค์ ตั้งแต่การไหลของผลิตภัณฑ์การไหลของสารสนเทศของกล้วยไข่ในอำเภอโกรกพระ จังหวัดนครสวรรค์ เพื่อการวิเคราะห์ปัญหาที่เกิดขึ้นในระบบการขนส่งและการจัดจำหน่ายกล้วยไข่ของเกษตรกรในอำเภอโกรกพระแบบบูรณาการทุกภาคส่วนที่มีส่วนเกี่ยวข้องตั้งแต่ต้นนำ้ไปจนถึงปลายนำ้ วัตถุประสงค์ของโครงการ : 1 เพื่อศึกษาสภาพทั่วไปของระบบการปลูก กระบวนการผลิตและการตลาดกล้วยไข่ของอำเภอโกรกพระ จังหวัดนครสวรรค์ 2 เพื่อศึกษาปัญหาและอุปสรรคที่เกิดขึ้นในห่วงโซ่อุปทานกล้วยไข่ของของอำเภอโกรกพระ จังหวัดนครสวรรค์ 3 เพื่อกำหนดรูปแบบที่เหมาะสมในการจัดการโซ่อุปทานกล้วยไข่ของของอำเภอโกรกพระ จังหวัดนครสวรรค์ ขอบเขตของโครงการ : ในการศึกษาครั้งนี้เป็นการศึกษาการจัดการโซ่อุปทานกล้วยไข่ที่เหมาะสมของจังหวัดนครสวรรค์ ตั้งแต่การไหลของผลิตภัณฑ์การไหลของสารสนเทศของกล้วยไข่ในอำเภอโกรกพระ จังหวัดนครสวรรค์ ขอบเขตด้านประชากร ประชากร คือ เกษตรกรผู้ปลูกกล้วยไข่ในอำเภอโกรกพระ จังหวัดนครสวรรค์ ขอบเขตด้านเนื้อหา ผู้วิจัยจะทำการศึกษาวิจัยเฉพาะตั้งแต่การไหลของผลผลิต การไหลของสารสนเทศของกล้วยไข่จากเกษตรกรไปยังตลาดรวบรวมผลผลิต ขอบเขตด้านเวลา ในการทำวิจัยครั้งนี้ ทำการเก็บรวบรวมข้อมูลปี 2559 – 2560 ผลที่คาดว่าจะได้รับ : 1 ทราบสภาพทั่วไปของการผลิตกล้วยไข่ของจังหวัดนครสวรรค์เพื่อใช้เป็นข้อมูลในการวางแผนการผลิตและการวางนโยบายส่งเสริมการผลิตของภาครัฐ 2 ทราบถึงระบบการปลูกและกระบวนการการผลิตกล้วยไข่ของจังหวัดนครสวรรค์เพื่อใช้เป็นข้อมูลในการดำเนินการผลิตของเกษตรกรรายเก่า เพื่อใช้ปรับปรุงระบบการผลิต และเป็นประโยชน์แก่เกษตรกรรายใหม่ที่มีความสนใจผลิตกล้วยไข่ 3 ทราบระบบการตลาดกล้วยไข่ของจังหวัดนครสวรรค์ เพื่อใช้เป็นข้อมูลในการจัดการการผลิตกล้วยไข่ของผู้ที่เกี่ยวข้องทั้งภาครัฐและเอกชน 4 ได้รูปแบบการจัดการห่วงโซ่อุปทานกล้วยไข่ของจังหวัดนครสวรรค์ เพื่อใช้เป็นข้อมูลในการจัดการการผลิตกล้วยไข่อย่างครบวงจรของผู้ที่เกี่ยวข้องทั้งภาครัฐและเอกชน การทบทวนวรรณกรรม/สารสนเทศ : ทรงกิต ชัยนิมิตวัฒนา (2550) ทำการศึกษาห่วงโซ่อุปทานในอุตสาหกรรมกระดาษกรณีศึกษากลุ่มธุรกิจกระดาษและบรรจุภัณฑ์ เครือ บริษัทปูนซีเมนต์ จำกัด (มหาชน) โดยได้ทำการศึกษาหลักการของโครงสร้างของอุตสาหกรรมกระดาษในประเทศไทยตามวิธีการบริหารโซ่อุปทาน เพื่อใช้เป็นแนวทางในการปรับปรุงการบริหารให้มีประสิทธิภาพ เกิดการพัฒนากลยุทธ์และสร้างความเตรียมพร้อม ในการแข่งขันทางธุรกิจเพื่อให้สามารถแข่งขันกับประเทศเพื่อนบ้านในภูมิภาคเอเชีย จากผลการศึกษาพบว่าผู้เกี่ยวข้องในระบบห่วงโซ่อุปทานในกลุ่มอุตสาหกรรมกระดาษจำเป็นต้องมีพันธมิตรที่ดีและรวมกลุ่มเป็นอุตสาหกรรม ซึ่งเป็นการให้เกิดโอกาสในการร่วมมือและได้รับข่าวสารข้อมูลร่วมกัน จะช่วยสร้างความแข็งแกร่งให้กับห่วงโซ่อุปทาน การที่กลุ่มธุรกิจกระดาษและบรรจุภัณฑ์ของ SCG มีนโยบายผลิตกระดาษครบวงจรจัดจาหน่ายกระดาษให้กับ กลุ่มลูกค้าทั่วไปและกลุ่มบริษัทในเครือ ซึ่งมีระบบห่วงโซ่อุปทานและโลจิสติกส์สนับสนุนอยู่ ก่อให้เกิดการไหลของข้อมูลที่มีประสิทธิภาพจากลูกค้า ส่งผ่านมายังโรงงานผลิตกระดาษและโรงงานผลิตเยื่อกระดาษ ตามลำดับ เพื่อใช้วางแผนจัดการ ตามกระบวนการผลิตของโรงงาน การบริหารวัตถุดิบ ส่งผลให้สามารถลดความผันผวนที่เกิดจากปัจจัยต่างๆ (Blue whip Effect) ลดปริมาณสินค้าคงคลังและผลิตสินค้าได้ตรงความต้องการของลูกค้าได้เพิ่มมากขึ้น สำหรับในส่วนของกลุ่มธุรกิจกระดาษและบรรจุภัณฑ์ของ SCG เองนั้น ได้มีการปรับปรุงคุณภาพในการดำเนินงานในห่วงโซ่อุปทานในหลายหน่วยงานที่เกี่ยวข้องไม่ว่า จะเป็นผู้ขายวัตถุดิบ ฝ่ายผลิต ฝ่ายคลังสินค้า ฝ่ายจัดส่งสินค้า ซึ่งแต่ละหน่วยงานล้วนต้องมีข้อมูลเดียวกันในการทำงานร่วมกัน ซึ่งมีปัญหาในแต่ละหน่วยงานต่างๆ ซึ่งทางบริษัทเองได้ตระหนักถึงปัญหาและได้จัดการแก้ไขปัญหาด้านห่วงโซ่อุปทานเหล่านี้ เพื่อให้สามารถตอบสนองต่อความพึงพอใจของลูกค้าสูงสุด ทรงพล สถิตพรเทวัญ และพิณทิพย์ อุดมพล (2550) ทำการศึกษาห่วงโซ่อุปทานสินค้าเกษตร และการประยุกต์ใช้เทคโนโลยีสารสนเทศภูมิศาสตร์เพื่อการพัฒนาแผนยุทธศาสตร์เศรษฐกิจชุมชน กรณีศึกษา จังหวัดชลบุรี มีความมุ่งหมายที่จะศึกษากระบวนการผลิตและพัฒนาสินค้าเกษตร และนำเสนอระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ที่ช่วยให้ผู้บริหารมองเห็นภาพรวมทั้งหมดของห่วงโซ่อุปทาน ผลการศึกษาพบว่า กระบวนการผลิตสินค้าเกษตรตัวอย่าง ไม่สามารถสร้างรายได้ที่คุ้มค่าให้กับเกษตรกร การกำหนดราคาและผลผลิตขึ้นอยู่กับแหล่งรับซื้อ นอกจากนี้การแปรรูปภายในชุมชน ยังขาดการพัฒนา และสนับสนุนทั้งในด้านกระบวนการผลิตและแหล่งจำหน่าย ทำให้เกษตรกรไม่มีทางเลือกในการสร้างรายได้ สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตรเขต 3 (2550) ทำการศึกษาห่วงโซ่อุปทาน มันสำปะหลัง (Supply Chain) ในภูมิภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบน มีผลการศึกษา ดังนี้ ผลผลิตต้นน้ำ เป็นผลผลิตจากไร่มันสาปะหลังของเกษตรกรในรูปหัวมันสดเป็นส่วนใหญ่ จะมีเพียงเล็กน้อย ประมาณร้อยละ 5 หัวมันสับชิ้นเล็ก ๆ ตากแห้ง อุตสาหกรรมแปรรูปขั้นต้น คือลานมันที่อยู่ใกล้แหล่งผลิต ตามอำเภอต่าง ๆ นำหัวมันสดมาแปรรูปเป็นมันเส้น อุตสาหกรรมแปรรูปขั้นกลาง เป็นโรงงานแปรรูป นำมันเส้นไปแปรรูปเป็นมันเส้น มันอัดเม็ด และแป้งมันอยู่ที่ อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย จำนวน 1 โรง อำเภอศรีเชียงใหม่ จังหวัดหนองคาย จำนวน 1 โรง อำเภอเมือง และอำเภอหนองวัวซอ จังหวัดอุดรธานี จานวน 2 โรง อำเภอพังโคน จังหวัดสกลนคร จำนวน 1 โรง อุตสาหกรรมแปรรูปขั้นกลางนาผลผลิตส่งต่อให้อุตสาหกรรมขั้นสุดท้ายที่จังหวัดกาฬสินธุ์และจังหวัดขอนแก่น ผลิตเป็นแป้งมันสำปะหลัง ส่งออกต่อไป รัศจิรางค์ นันท์วราวงศ์ และคณะ (2551) ศึกษาเรื่องการจัดการห่วงโซ่อุปทานเพื่อเพิ่มศักยภาพการแข่งขันในอุตสาหกรรมผ้าไหมไทย กรณีศึกษา ห้างหุ้นส่วนจำกัด ผ้าไหมไทย พบว่า ปัญหาในระบบโซ่อุปทาน โดยเกิดการสูญเสียในกระบวนการผลิต คิดเป็นมูลค่า 512,477 บาทต่อปี ผู้วิจัยได้ทำการศึกษาถึงสาเหตุของแต่ละประเด็นและพบว่าเกิดจากปัญหากระบวนการผลิต ปัญหากำลัง การผลิต ปัญหาปริมาณวัตถุดิบ จึงนำเสนอแนวทางแก้ไขปัญหา โดยการประยุกต์ใช้หลักการ วางแผนการผลิตโดยรวมเพื่อแก้ไขปัญหาการขาดแคลนกำลังการผลิต และปัญหาการขาดแคลนวัตถุดิบ นำหลักการจัดการวัสดุคงคลัง ได้แก่ การคำนวณปริมาณการสั่งซื้อที่ประหยัด (Economic order quantity, EOQ) คำนวณสินค้าเพื่อความปลอดภัย (Safety stock) คำนวณจุดสั่งซื้อสินค้า (Reorder point) ปัญหาความสูญเสียในกระบวนการผลิต และเสนอกลยุทธ์การพัฒนาทักษะให้กับบุคลากร เทคโนโลยีเข้ามาช่วยในกระบวนการผลิต โดยการซื้อเครื่องอ่านค่าสี เพื่อแก้ไขปัญหาสีไม่ตรงความต้องของลูกค้า ผลจากการวิเคราะห์ประโยชน์ที่จะได้รับจากแนวทางการแก้ไขปัญหา ที่กล่าวมาคาดหวังได้ว่า องค์กรกรณีศึกษาสามารถเพิ่มประสิทธิภาพการทอผ้าไหม ทำให้การผลิตผ้าไหมจากเดิมผลิตได้ 136 หลาต่อวัน เพิ่มขึ้น 10 หลาต่อวัน คิดเป็น 7.35% และการนำเครื่องอ่านค่าสีมาใช้จะช่วยลดของเสีย ซึ่งคิดเป็นมูลค่า 466,071.46 บาท โดยมีจุดคุ้มทุนที่ระยะเวลา 3.39 ปี อภิชาต โสภาแดง (2551) ได้ศึกษาระบบจัดการโซ่อุปทานของลำไยสดในประเทศไทย ผลการศึกษา พบว่า องค์กรส่วนใหญ่มีการดาเนินการด้านโลจิสติกส์ขาออกดีที่สุด คือ กิจกรรมการส่งมอบสินค้าไปยังคู่ค้าในห่วงโซ่อุปทาน โดยเฉพาะกลุ่มผู้ค้าส่ง (Wholesalers) ในที่นี้เรียกว่า ล้ง และ มีการดำเนินการด้านปัจจัยสนับสนุน ได้แก่ การโฆษณา ประชาสัมพันธ์ การบริการลูกค้าต่ำที่สุด โดยเฉพาะในกลุ่มเกษตรกร นอกจากนี้ งานวิจัยยังบ่งชี้ปัญหาและอุปสรรคที่เกิดขึ้นในโซ่อุปทานลำไย โดยปัญหาหลักที่พบ คือ ลำไยขาดคุณภาพ ปริมาณผลิตไม่แน่นอน การดำเนินการของรัฐไม่ประสบผลผลผลิตลำไยไม่มีมาตรฐานที่แน่นอน งานวิจัยนี้ยังได้นำเสนอแนวทางการแก้ไขปัญหาต่าง ๆ ข้างต้น จากการวิเคราะห์ข้อมูลของหน่วยงานที่มีการปฏิบัติที่ดีที่สุด (Best practice) เพื่อพัฒนาห่วงโซ่อุปทาน ลำไยให้มีประสิทธิภาพดีกว่าที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน นอกจากนั้น โครงการยังคัดเลือกตัวอย่างผู้ที่มีแนวปฏิบัติที่ดีของแต่ละด้านเพื่อเป็นแบบอย่างในการปฏิบัติ รวมถึงข้อเสนอแนะและแนวทางการปรับปรุงในอนาคต (To be) เพื่อสานต่อและนำไปปฏิบัติให้เกิดประโยชน์ในแต่ละภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง สุรพล มะลิยา (2552) ได้ทำการศึกษากิจกรรมโลจิสติกส์และโซ่อุปทานของน้ำยางพารา สำรับผลิตภัณฑ์ถุงมือยางในภาคตะวันออกของไทย เพื่อหาต้นทุนโลจิสติกส์ ซึ่งได้ศึกษากระบวนการขนส่งน้ำยางข้นที่ตั้งอยู่ในจังหวัดชลบุรี ระยอง จันทบุรีและตราด ส่วนอุตสาหกรรมผลิตถุงมือยางตั้งอยู่ในจังหวัดชลบุรีและระยอง ซึ่งมีการผลิตเพื่อการส่งออกเป็นหลักโดยมีความต้องการน้ำยางข้นในปี พ.ศ. 2552 ปริมาณ 18,563 ตัน ขณะที่อุตสาหกรรมการผลิตน้ำยางข้นในภาคตะวันออก มีน้ำยางข้นส่งเข้าอุตสาหกรรมถุงมือยาง 12,994 ตัน จากปริมาณน้ำยางข้นที่ผลิตได้ 35,224 ตัน ส่วนที่เหลือจะส่งออกและนำไปแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ยางได้แก่ ถุงยางอนามัย ยางยืด ดังนั้นน้ำยางข้นในภาคตะวันออก จึงไม่เพียงพอที่จะนำไปใช้ในการผลิตถุงมือยาง อุตสาหกรรมถุงมือยางภาคตะวันออกจึงรับน้ำยางข้นมาจากาภาคใต้ จังหวัดสุราษฏร์ธานีและจังหวัดสงขลา ในการศึกษานี้คาดการณ์ว่าการผลิตถุงมือยางในปี พ.ศ. 2557 จะมีปริมาณความต้องการเพิ่มขึ้น จากผลการศึกษาพบว่าการเพิ่มปริมาณการผลิตถุงมือยางในภาคตะวันออกทำให้ต้นทุนการขนส่งน้ำยางเพิ่มสูงขึ้น ซึ่งเห็นผลจากการขนส่งน้ำยางข้นมาจากภาคใต้ ดังนั้นการตั้งโรงงานผลิตถุงมือยางในภาคตะวันออกจะทำให้มีต้นทุนโลจิสติกส์สูงขึ้น ทฤษฎี สมมุติฐาน กรอบแนวความคิด : แนวคิดพื้นฐานเกี่ยวกับระบบโซ่อุปทาน (Supply Chain) ภายใต้สภาพแวดล้อมทางธุรกิจในปัจจุบันบริษัทต่าง ๆ ยังคงมุ่งหน้าขยายตลาดของตนปรับปรุงโครงสร้างพื้นฐาน และแสวงหาวัตถุดิบจากทั่วโลก แนวโน้มของการที่ตลาดทั้งโลกจะรวมเป็นหนึ่งเดียว (Globalization) นี้ โซ่อุปทานประกอบด้วยหลายหน่วยของธุรกิจที่เกี่ยวข้อง คือ ผู้ผลิตวัตถุดิบ ผู้ผลิตชิ้นส่วน ผู้รับจ้างประกอบสินค้า ผู้ให้บริการขนส่งสินค้า ผู้ให้บริการบริหารคลังสินค้าและกระจายสินค้า รวมถึงผู้บริหารร้านค้าปลีก ดังนั้น การจัดการโซ่อุปทานจึงเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อสนองตอบความต้องการจัดการต้นทุนที่มีประสิทธิภาพสูงย่อมสามารถตอบสนองความต้องการของลูกค้าด้วยต้นทุนที่ต่ำที่สุด และตรงตามความต้องการ ในขณะเดียวกันบริษัทซึ่งดาเนินงานภายใต้โซ่อุปทานที่มีประสิทธิภาพสูงสุดย่อมได้รับการตอบแทนจากความพึงพอใจของลูกค้าที่เพิ่มมากขึ้น อย่างไรก็ตามในทางตรงกันข้ามความไร้ประสิทธิภาพในขั้นตอนใดขั้นตอนหนึ่งของโซ่อุปทานก็ก่อให้เกิดผลกระทบไปยังหน่วยต่าง ๆของโซ่อุปทาน ดังนั้นการจัดการธุรกิจด้วยการมุ่งเน้นไปที่การปรับปรุงประสิทธิภาพในการทางานภายในขอบเขตการปฏิบัติการทางธุรกิจของตนเพียงอย่างเดียวย่อมไม่เพียงพอที่จะบรรลุผลประโยชน์สูงสุดจาเป็นอย่างยิ่งที่ผู้บริหารจะต้องทาการรีเอ็นจิเนียริ่ง (Reengineering) กระบวนการภายในทางธุรกิจ (Internal Business Processes) พร้อม ๆ กับการทำให้กระบวนการเหล่านี้สอดคล้องและเชื่อมประสานกันกับกระบวนการขององค์กรอื่น ๆ ที่อยู่ภายในโซ่อุปทานเดียวกัน การเปลี่ยนแปลงนี้ ที่ทำให้ผู้บริหารมุ่งให้ความสำคัญต่อการจัดการโซ่อุปทานมากขึ้น ความหมายของโซ่อุปทานและการจัดการห่วงโซ่อุปทาน Kotler P. (2004) กล่าวว่า ห่วงโซ่อุปทาน (Supply Chain) เป็นห่วงโซ่ที่เชื่อมต่อระหว่างนักการตลาดกับผู้ซื้อเป้าหมาย ห่วงโซ่อุปทาน (Supply Chain) อธิบายถึงช่องทางที่ยาวเริ่มจากวัตถุดิบนำไปผลิตหรือประกอบออกมาเป็นสินค้าสำเร็จรูป จนกระทั่งนำสินค้านั้นส่งมอบถึงผู้บริโภค แสดงให้เห็นถึงระบบการส่งมอบคุณค่าแต่ละกิจการมีส่วนในการสร้างคุณค่าซึ่งเป็นส่วนหนึ่ง ของคุณค่ารวมในห่วงโซ่อุปทาน Robert B.H. and Emest L.N. (2004) ได้ให้ความหมายของ Supply Chain Management ว่าเป็นการจัดการกระบวนการต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับอุปทานของสินค้าและบริการ โดยการปฏิสัมพันธ์จะมีลักษณะเชิงบูรณาการ โดยมีเป้าหมายในการที่จะสร้างมูลค่าเพิ่มและสนองตอบต่อความต้องการของตลาด การผลิต การกระจายและการส่งมอบสินค้า รวมถึงการสื่อสารสนเทศของข้อมูลและข่าวสาร โดยมีวัตถุประสงค์ที่จะลดต้นทุนรวมของธุรกิจและเพิ่มศักยภาพของการแข่งขัน เห็นได้ว่าการจัดการเกี่ยวข้องกับ Supply Chain กระบวนการต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับความร่วมมือทางธุรกิจ ตั้งแต่แหล่งของวัตถุดิบต้นน้ำ (Up stream Source) จนถึงการส่งมอบสินค้าและบริการปลายน้ำ (Down stream Customers) ซึ่งกระบวนการเหล่านี้ จะครอบคลุมถึงกระบวนการที่เกี่ยวข้องกับการให้ได้มาซึ่งวัตถุดิบกระบวนการส่งเสริมกิจกรรมทางการตลาดและ การผลิต รวมถึงกระบวนการเคลื่อนย้ายสินค้าจนถึงมือผู้ต้องการสินค้า ทั้งนี้ กระบวนการต่าง ๆ จะมีปฏิสัมพันธ์ในลักษณะบูรณาการ โดยมุ่งที่จะลดต้นทุนรวมและสร้างมูลค่าเพิ่มให้กับสินค้าและบริการอันนามาซึ่งความสามารถในการแข่งขันที่เหนือกว่า ภารกิจสำคัญของ Supply Chain จะมุ่งให้ลูกค้าเกิดความพอใจสูงสุด โดยเน้นในเรื่องประสิทธิผลเชิงต้นทุนและผลตอบแทนทางธุรกิจ ก็คือ Profit Gain แนวคิดการจัดการ Supply Chain จะมีประสิทธิภาพจำเป็นต้องมีกฎหมายเข้ามาเกี่ยวข้อง โดยที่ระบบขับเคลื่อนของสังคม ถูกควบคุมด้วยกฎหมาย การจะจัดการเศรษฐกิจจึงหลีกเลี่ยงการนากฎหมายมาใช้ไม่ได้ ในระบบกลไกของการจัดการห่วงโซ่อุปทานที่ได้กล่าวมาข้างต้น มีระบบกฎหมายเข้ามาเกี่ยวข้องทุกขั้นตอน โดยเฉพาะถ้าเป็นระบบจัดการในเรื่องของการค้าระหว่างประเทศทุกเรื่องต้องมีกฎหมายมาจัดการแทบทุกกระบวนการ เริ่มตั้งแต่เมื่อตั้งต้นทำสัญญาซื้อขาย ต้องพิจารณาว่าจะนำกฎหมายของประเทศใดมาใช้ แล้วเมื่อตกลงกันได้ก็ต้องพิจารณาถึงการขนส่งต่อไป ต่อเนื่องไปถึงการชำระเงินว่าจะชำระแบบใด แล้วจะมีการประกันภัยในสินค้าเหล่านั้นอย่างไร Supply Chain Management หรือการจัดการห่วงโซ่อุปทาน จึงเป็นการจัดลำดับของกระบวนการทั้งหมดที่มีต่อการสร้างความพอใจให้กับลูกค้า โดยเริ่มต้นตั้งแต่กระบวนการจัดซื้อ (Procurement) การผลิต (Manufacturing) การจัดเก็บ (Storage) เทคโนโลยีสารสนเทศ (Information Technology) การจัดจำหน่าย (Distribution) และการขนส่ง (Transportation) ซึ่งกระบวนการทั้งหมดนี้จะจัดระบบให้ประสานกันอย่างคล่องตัว และไม่ได้ครอบคลุมเฉพาะหน่วยงานต่าง ๆ ภายในองค์กรเท่านั้น แต่ที่สำคัญจะสร้างความสัมพันธ์เชื่อมต่อองค์กรอื่น ๆ อย่างมีประสิทธิภาพ เช่น ผู้จัดหาวัตถุดิบ/สินค้า (Suppliers) บริษัทผู้ผลิต (Manufactures) บริษัทผู้จำหน่าย (Distribution) รวมถึงลูกค้าของบริษัทจึงเป็นการเชื่อมโยงกระบวนการดำเนินธุรกิจ ทั้งนี้เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการผลิตสินค้า/บริการ สร้างความพึงพอใจแก่ลูกค้า แต่ละหน่วยงานจึงมีความเกี่ยวเนื่องกันเหมือนห่วงโซ่ โดยที่ในห่วงโซ่อุปทานนั้นข้อมูลต่าง ๆ จะมีการแชร์หรือแจ้งและแบ่งสรรให้ทุกแผนก/ทุกหน่วยงานในระบบรับทราบและใช้งานทำให้หน่วยงานแต่ละหน่วยงานสามารถทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ Beamon (1998) กล่าวว่า โซ่อุปทาน (supply chain) เป็นการรวบรวมกระบวนการภายในโรงงาน ตั้งแต่จากแหล่งวัตถุดิบเปลี่ยนแปลงเป็นผลิตภัณฑ์ แล้วนำส่งถึงมือผู้บริโภคสามารถแบ่งได้เป็น 2 ส่วนหลัก คือ 1. การวางแผนการผลิตและการควบคุมสินค้าคงคลัง (The Production planning and Inventory control process) เป็นกระบวนการจัดการภายในโรงงาน ซึ่งในกระบวนการนี้ จะเกี่ยวข้องกับการออกแบบ การวางแผนการผลิตทั้งหมดของโรงงาน ตั้งแต่วัตถุดิบจนเป็นผลิตภัณฑ์และการจัดการเกี่ยวกับการควบคุมสินค้าคงคลังด้วย 2. การกระจายและการขนส่ง (The Distribution and Logistics process) เป็นการเริ่มในส่วนการกระจายสินค้าและการขนส่ง ถึงผู้ค้าปลีกโดยตรงหรืออาจจะไปพักสินค้าไว้ที่ศูนย์กระจายสินค้าแล้วถึงจะส่งไปให้กับผู้ค้าปลีก กระบวนการนี้เกี่ยวข้องกับการจัดการสินค้าคงคลังและวิธีการขนส่ง การบริหารห่วงโซ่ของสินค้า (Supply Chain Management) เป็นการประสานงานกันของกิจกรรมต่าง ๆ ระหว่างผู้ขาย (Supplier) กับผู้ผลิตและผู้ผลิตกับลูกค้าเพื่อที่จะนำสินค้าและบริการไปตอบสนองความต้องการของลูกค้าได้อย่างทันเวลาและเชื่อถือได้ โดยเสียค่าใช้จ่ายรวมตลอดสายห่วงโซ่ที่ต่ำสุด การบริหารห่วงโซ่ของสินค้าที่มีประสิทธิภาพจะนำมาซึ่งจุดเด่นให้องค์การธุรกิจ ทำให้เกิดความได้เปรียบเชิงแข่งขัน (Competitive Advantage) ซึ่งจะก่อให้เกิดความสมดุลระหว่าง ความพึงพอใจสูงสุดของลูกค้าและต้นทุนที่ต่ำสุดได้ ดังนั้น เพื่อให้บรรลุวัตถุประสงค์ในการเกิดความพึงพอใจสูงสุดของลูกค้าและต้นทุนที่ต่ำสุด จำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องมีการบริหารห่วงโซ่ เช่น ผู้ขาย ผู้ผลิต ผู้ค้าส่ง ตัวแทนจำหน่าย ผู้ค้าปลีก ฯลฯ ประสานการปฏิบัติงานร่วมกันเป็นหนึ่งเดียว โดยไม่แบ่งแยกหน้าที่การดำเนินงาน เป็นแต่ละองค์การแต่ละหน้าที่อย่างที่เคยเป็นมาองค์การธุรกิจในห่วงโซ่ของสินค้าต้องทำการปฏิรูประบบงาน (Reengineering) โครงสร้างของตนให้สอดคล้องกับกระบวนการดำเนินงานธุรกิจตลอดสาย โดยกำจัดขอบเขตกีดขวางระหว่างหน้าที่และองค์การออกเพื่อที่จะสามารถบรรลุถึงการตอบสนองความต้องการของลูกค้าได้ดีที่สุดซึ่งต้องอาศัยความเข้าใจธรรมชาติของธุรกิจ ผลิตภัณฑ์ วัฒนธรรม ตลาด และองค์การของลูกค้าอย่างลึกซึ้ง และในขณะเดียวกันก็ต้องมีความเข้าใจในทำนองเดียวกันนี้กับผู้ขายที่เป็นผู้ป้อนวัตถุดิบหรือชิ้นส่วนแก่กระบวนการผลิตด้วย เพื่อให้เกิดการพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกันและได้ประโยชน์ร่วมกันในระยะยาวการบริหารห่วงโซ่ของสินค้ามี 3 องค์ประกอบหลัก ดังต่อไปนี้ 1. เครือข่ายของผู้ขาย (Supplier Network) ประกอบด้วยกลุ่มผู้ขายภายในและภายนอกองค์การซึ่งเสนอวัตถุดิบและชิ้นส่วนตลอดจนการบริการให้แก่องค์การธุรกิจ กิจกรรมหลักของเครือข่ายของผู้ขาย คือ การส่งวัตถุดิบและชิ้นส่วนเข้าสู่กระบวนการการผลิตซึ่งเรียกว่า Physical Supply หรือ Inbound Logistics ความรับผิดชอบของเครือข่ายผู้ขายนี้จะครอบคลุมเรื่องการจัดซื้อการขนส่งสินค้าเข้ามาสู่กระบวนการผลิตและการเก็บรักษาวัตถุดิบหรือชิ้นส่วน โดยใช้ทรัพยากร ขององค์การธุรกิจที่มีอยู่ให้คุ้มค่าที่สุด 2. ส่วนงานของการผลิต (Manufacturing Unit) เป็นกระบวนการขั้นตอนในการผลิต ที่จะเปลี่ยนวัตถุดิบหรือชิ้นส่วนให้เป็นสินค้าสำเร็จรูป กระบวนการนี้เป็นความรับผิดชอบของฝ่ายผลิตภายในองค์การที่จะทำการวางแผนจัดตารางการผลิตและปฏิบัติการสนับสนุนการดำเนินการผลิตตั้งแต่เวลาที่นำวัตถุดิบเข้ามาในกระบวนการจนผลิตเสร็จเป็นสินค้าสำเร็จรูป โดยช่วยเหลือแต่ละงานของการผลิตในด้านการวางแผนและควบคุมกระบวนการ การจัดการระบบสินค้าคงคลัง วางแผนการผลิตรวม การวางแผนกำลังการผลิตและการบริหารการผลิตแบบทันเวลาพอดี 3. เครือข่ายของลูกค้า (Customer Network) เป็นกลุ่มของผู้ที่อยู่ในช่องทางของการจำหน่ายสินค้า นับตั้งแต่นายหน้า ตัวแทนจำหน่าย ผู้ค้าส่งผู้ค้าปลีกที่รับสินค้าต่อจากผู้ผลิตไปขายต่อตลาดจนผู้ใช้รายสุดท้ายซึ่งเป็นผู้ที่ซื้อสินค้าไปใช้ เครือข่ายของลูกค้านี้เป็นความรับผิดชอบของฝ่ายกระจายสินค้า (Outbound Logistics) ที่จะจัดการให้สินค้าถึงมือลูกค้าตามที่ลูกค้าคาดหวังเอาไว้ด้วยกิจกรรมการพยากรณ์การผลิตการเก็บรักษาสินค้าสำเร็จรูปไว้ในคลังสินค้า การบรรจุหีบห่อ การขนส่ง การให้ข้อมูลข่าวสาร การรับประกันและการบริการลูกค้า โดยรักษาระดับต้นทุนการจัดการกิจกรรมเหล่านี้ไว้ให้อยู่ในระดับต่ำที่สุด จากความหมายหรือคานิยามของห่วงโซ่อุปทานต่างๆ ผู้วิจัยได้สรุปได้ว่า ห่วงโซ่อุปทานหมายถึง การบูรณาการขององค์กรต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกันตั้งแต่ 2 องค์กรขึ้นไปดำเนินกิจกรรมต่างๆร่วมกันหรือติดต่อประสานงานกันไม่ว่าจะเป็นกิจกรรมการจัดหา การผลิต การจัดส่ง การจัดเก็บ การบรรจุภัณฑ์ รวมถึงการรับคืนสินค้าและบริการให้ตามความต้องการของลูกค้า สร้างความพึงพอใจสูงสุดให้แก่ลูกค้าและผู้รับบริการภายใต้เงื่อนไขของการควบคุมต้นทุนให้ต่ำที่สุด ความหมายของการจัดการโลจิสติกส์ (Supply Chian Management) การบริหารแบบเชิงกลยุทธ์ ที่คำนึงถึงความเกี่ยวเนื่อง หรือความสัมพันธ์กันแบบบูรณาการ ของหน่วยงานหรือแผนกในองค์กร และคู่ค้าที่เกี่ยวข้อง ไม่ว่าจะเป็นลูกค้า (Customer) หรือผู้ส่งมอบ (Supplier) ในโซ่อุปทาน โดยมีจุดประสงค์ที่จะนำส่งสินค้า หรือบริการตามความต้องการของผู้บริโภคให้ดีที่สุด ไม่ว่าจะเป็นเรื่องของเวลา ราคา หรือคุณภาพ โดยจะบริหารจัดการในเรื่องของข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับการดำเนินการขององค์กรและคู่ค้าอย่างมีประสิทธิภาพ และประสิทธิผล ขจัดความล่าช้าในการทำธุรกรรมต่างๆ รวมถึงขจัดปัญหาในการส่งหรือรับมอบสินค้า และบริการที่มีผลมาจากระบบการจัดการด้านการเงินที่ไม่มีประสิทธิภาพ โดยอาจกล่าวได้ว่าเป็นการบริหารจัดการตั้งแต่ต้นน้ำ หรือแหล่งวัตถุดิบในการผลิตชิ้นส่วนต่างๆ ป้อนเข้าโรงงานจนถึงปลายน้ำหรือมือผู้บริโภค การบูรณาการของโซ่อุปทานหมายถึงการบูรณาการของกระบวนการทางธุรกิจที่เริ่มต้นจากผู้บริโภคขั้นสุดท้ายผ่านไปจนถึงผู้จัดจำหน่ายขั้นแรกสุดที่ทำหน้าที่จัดหาสินค้า บริการ และสารสนเทศ เพื่อเพิ่มมูลค่าให้แก่ผู้บริโภค โดยครอบคลุมการจัดการลูกค้าสัมพันธ์ การจัดการให้บริการลูกค้า การจัดการคำสั่งซื้อและการจัดหา จัดซื้อ ฯลฯ จากคำจำกัดความและความหมายที่เกี่ยวข้องกับการจัดการโซ่อุปทานดังที่กล่าวมาแล้วข้างต้นสามารถสรุปได้ว่า การจัดการโซ่อุปทานนั้นเป็นการนำกลยุทธ์ วิธีการ แนวปฏิบัติหรือทฤษฎี มาประยุกต์ใช้ในการจัดการ การส่งต่อ วัตถุดิบ สินค้า หรือบริการจากหน่วยหนึ่งในโซ่อุปทานไปยังอีกหน่วยหนึ่งอย่างมีประสิทธิภาพ โดยมีต้นทุนรวมในโซ่อุปทานต่ำที่สุด และได้รับวัตถุดิบ สินค้า หรือการบริการตามเวลาที่ต้องการ พร้อมกันนี้ ยังมีการสร้างความร่วมมือกันในการแบ่งปันข้อมูล ข่าวสาร ไม่ว่าจะด้วยวิธีการใดก็ตาม เพื่อให้ทราบถึงความต้องการอันเป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้เกิดการส่งต่อของวัตถุดิบ สินค้า หรือการบริการนี้ นำไปสู่การได้รับผลประโยชน์ร่วมกันของทุกฝ่ายด้วย แนวคิดตลาดสินค้าเกษตร ตลาด หมายถึง การที่ผู้ซื้อ ผู้ขาย เจรจา พบปะ แลกเปลี่ยนซื้อขายสินค้ากัน โดยผู้ซื้อ ผู้ขายเจรจาโดยเห็นหน้าหรือไม่เห็นหน้าก็ได้ ส่วนตลาดนั้นมีขอบเขตที่แน่นอนหรือไม่ก็ได้ (ทรงพล สถิตพรเทวัญ และพิณทิพย์ อุดมพล. 2550) การตลาด หมายถึง กิจกรรมทางเศรษฐกิจต่าง ๆ ที่ทาให้สินค้าและบริการจากมือผู้ผลิตดั้งเดิม (Initial producers) ไปถึงมือผู้บริโภคคนสุดท้าย (Ultimate consumers) ตามที่ผู้บริโภคต้องการได้ (ไพฑูรย์, 2537 อ้างในทรงพล สถิตพรเทวัญ และพิณทิพย์ อุดมพล. 2550) ลักษณะการตลาดสินค้าเกษตร จะเกี่ยวข้องกับความไม่แน่นอนและ ความสมดุล ดังนั้น การตลาดสินค้าเกษตรจำเป็นต้องเน้นให้ความสำคัญต่อการทำกิจกรรมทางเศรษฐกิจต่าง ๆ เพื่อทำให้สินค้ามีประโยชน์เพิ่มสูงขึ้นตามความต้องการของผู้บริโภคหน่วยการผลิตและการตลาด มีการแยกจากกันโดยสิ้นเชิงการตัดสินใจของหน่วยการผลิตและการตลาดอาศัยกลไกของราคาเป็นสำคัญ ดังนั้น การศึกษาด้านการตลาดสินค้าเกษตรจึงต้องพิจารณาโดยรวมทั้งระบบธุรกิจเน้นความสำคัญในการทำหน้าที่ทางการตลาดหรือกิจกรรมทางการตลาดส่งผลทำให้สินค้าสามารถเคลื่อนจากมือผู้ผลิตไปสู่มือผู้บริโภคตามที่ต้องการ สินค้า หรือบริการเป็นไปได้อย่างมีประสิทธิภาพและมีคุณภาพตามที่ลูกค้าคาดหวัง โดยกิจกรรมหลักในห่วงโซ่อุปทาน มีดังนี้ 1. การจัดหา (Procurement) เป็นการจัดหาวัตถุดิบหรือวัสดุที่ป้อนเข้าไปยังจุดต่าง ๆ ในสายของห่วงโซ่อุปทาน 2. การขนส่ง (Transportation) เป็นกิจกรรมที่เพิ่มคุณค่าของสินค้าในแง่ของการย้ายสถานที่ หากสินค้าอยู่ที่หน้าโรงงานผลิตอาจจะไม่มีลูกค้ามาซื้อเลย อีกประการหนึ่งก็คือ หากการขนส่งไม่ดี สินค้าอาจจะได้รับความเสียหายระหว่างทาง จะเห็นว่าการขนส่งก็มีผลต่อต้นทุนโดยตรง 3. การจัดเก็บ (Warehousing) เป็นกิจกรรมที่มิได้เพิ่มคุณค่าให้กับตัวสินค้าเลย แต่ก็เป็นกิจกรรมที่ต้องมีเพื่อรองรับกับความต้องการของลูกค้าที่ไม่คงที่ รวมทั้งประโยชน์ในด้านของ การประหยัดเมื่อมีการผลิตของจำนวนมากในแต่ละครั้ง หรือผลิตภัณฑ์ทางการเกษตรที่มีปริมาณวัตถุดิบที่ไม่แน่นอนขึ้นอยู่กับฤดูกาลและสภาพดิน ฟ้า อากาศ 4. การกระจายสินค้า (Distribution) เป็นกิจกรรมที่ช่วยกระจายสินค้าจากจุดเก็บส่งต่อไปยังร้านค้าปลีกหรือซุปเปอร์มาร์เก็ต การบริหารห่วงโซ่ของสินค้า (Supply Chain Management) การผลิตสินค้าและบริการอย่างใดอย่างหนึ่งเพื่อตอบสนองความต้องการของลูกค้าย่อมต้องการวัตถุดิบหรือชิ้นส่วนจากผู้ขายมาเป็นปัจจัยนำเข้าเพื่อให้ฝ่ายผลิตใช้ทำการผลิตให้เป็นสินค้าสำเร็จรูปแล้วส่งให้ลูกค้าซึ่งกิจกรรมการป้อนวัตถุดิบกิจกรรมการแปรสภาพและกิจกรรมการจัดจำหน่ายสินค้าสำเร็จรูปแก่ลูกค้าได้บังเกิดขึ้นในเครือข่ายที่โยงใยหลายกิจการมาเกี่ยวข้องกัน โดยมีการดำเนินการต่อเนื่องกันเป็นห่วงโซ่ของสินค้า (Supply Chain) การปรับปรุงพัฒนาห่วงโซ่ของสินค้าให้มีประสิทธิภาพเพิ่มขึ้นจะนำมาซึ่งความพึงพอใจของลูกค้าที่ได้รับสินค้าที่เขาต้องการในเวลาที่ต้องการและมีปริมาณตามที่กำหนดไว้ โดยเสียค่าใช้จ่ายโดยรวมตลอดสายห่วงโซ่ที่ต่ำซึ่งจะมีผลให้องค์การธุรกิจมีกำไรเพิ่มมากขึ้นด้วยในที่สุด ดังนั้น การบริหารห่วงโซ่ของสินค้าจึงก่อประโยชน์ร่วมกันทั้งตัวลูกค้าและธุรกิจ แนวคิดการปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมเพื่อการบริหารจัดการ การวิจัยปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (Participatory Action Reseach-PAR) เป็นแนวคิดที่มีการนำมาอ้างอิงและประยุกต์ใช้อย่างกว้างขวางในการวิจัยและการพัฒนาระดับต่างๆ ที่ก่อให้เกิดเรียนรู้และสร้างเสริมกระบวนการวิจัยและกระบวนการพัฒนาอย่างมากเช่น แต่ก็ไม่สามารถนำไปสู่การจัดการปัญหาที่เกิดขึ้นได้อย่างเป็นระบบ เนื่องจากมีการนำแนวคิดประยุกต์ใช้แบบแยกส่วนและเป็นการวิเคราะห์เส้นตรงที่ไม่ได้คำนึงถึงแบบแผนพฤติกรรมของผู้มีส่วนได้เสียจากกระบวนการวิจัยและหรือพัฒนาเท่าที่ควร การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (Participatory Action Research – PAR) เป็นแนวคิดที่มีการนำมาอ้างอิงและประยุกต์ใช้อย่างกว้างขวางในการวิจัยและการพัฒนาระดับต่างๆ ที่ก่อให้เกิดการเรียนรู้และสร้างเสริมกระบวนการวิจัยและกระบวนการพัฒนาอย่างมากเช่นกัน แต่ก็ไม่สามารถนำไปสู่การจัดการปัญหาที่เกิดขึ้นได้อย่างเป็นระบบ เนื่องจากมีการนำแนวคิดมาประยุกต์ใช้แบบแยกส่วน และเป็นการวิเคราะห์แบบเส้นตรงที่ไม่ได้คำนึงถึงแบบแผนพฤติกรรมของผู้มีส่วนได้เสียจากกระบวนการวิจัยและ/หรือพัฒนาเท่าที่ควร ทั้งๆ ที่การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมไม่ได้เป็นของใหม่ที่นักวิจัยและนักพัฒนาได้พยายามนำมาสังเคราะห์ปัญหาและพยายามเชื่อมโยงสาระสำคัญของการพัฒนาและการวิจัยเป็นการวิจัยแบบมีส่วนร่วม หรือการวิจัยและพัฒนา (Research and Development – R&D) รูปแบบหนึ่งที่ทำกับชุมชน โดยบทบาทหลักยังอยู่ที่นักวิจัย และ/หรือนักพัฒนา โดยประชาชนหรือผู้อยู่กับปัญหาที่ต้องการคำตอบของนักวิจัยนั้นเป็นเพียงผู้ให้ความร่วมมือ (ซึ่งไม่ได้มีส่วนร่วม) และการวิจัยนั้นก็ไม่ใช่การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมอย่างแท้จริง แต่เป็นเพียงการวิจัยเชิงปฏิบัติการ (Action Research) ที่อยู่ในกลุ่มของการวิจัยเชิงประยุกต์เท่านั้นเอง เพราะนักวิจัยใช้เป็นยุทธวิธีแก้ไขปัญหาในการปฏิบัติตามระเบียบวิธีวิจัยของนักวิจัยและมักจะนำไปสู่ทางตันในการปฏิบัติเพื่อการแก้ไขปัญหาหรือการบรรลุเป้าหมายในการพัฒนาที่ยั่งยืน เพราะการอ้างการเข้าถึงผู้ให้ข้อมูล (ประชาชน) และการได้ข้อสรุปที่ผ่านการตีความเป็นองค์ความรู้ของนักวิจัยนั้นไม่ได้เป็น องค์ความรู้ที่เป็นคำตอบแท้จริงสำหรับผู้ให้ข้อมูล (ประชาชน) ในการนำไปสู่การจัดการปัญหาและการเรียนรู้อย่างแท้จริง สิทธิณัฐ ประพุทธนิติสาร (2545) ได้สรุปว่า การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมเพื่อการพัฒนา (Participatory Action Research for Development) จึงเป็นเรื่องการวิจัยที่มากกว่าการวิจัยแบบเดิมๆ แต่เป็นการวิจัยที่เป็นการเรียนรู้เพื่อนำผลการวิจัยมาใช้ในการแก้ปัญหาของผู้อยู่กับปัญหา (ของชุมชน) ได้โดยทันที ดังนั้น การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม จึงเป็นกระบวนการสืบค้นหาองค์ความรู้ที่ปรับเปลี่ยนไปตามบริบทซึ่งสามารถพัฒนาผ่านกระบวนการตรวจสอบและสืบค้นใหม่ได้เสมอ การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม จึงเป็นกระบวนการเรียนรู้ที่จะอธิบายปรากฏการณ์ (เหตุการณ์ที่เป็นภาพนิ่งตามทฤษฎีเชิงระบบ) โดยผู้คนที่อยู่กับปัญหาหรือปรากฏการณ์นั้นเอง ซึ่งจะทำให้เขา (ผู้คนที่อยู่กับปัญหา) ได้เข้าใจว่าการกระทำของเขา (ชุมชนและท้องถิ่น) สร้างปัญหาที่ประสบได้อย่างไร และเขา (ชุมชนและท้องถิ่น) จะสามารถเรียนรู้และยอมรับกับความเป็นจริงได้อย่างไร และหากเขา (ชุมชนและท้องถิ่น) จะเปลี่ยนแปลงต้องทำอย่างไร กระบวนการวิจัย PAR จึงเป็นกระบวนการวิจัยที่นำมาใช้แก้ปัญหาด้วยการแสวงหาความรู้และการกระทำจะดำเนินไปอย่างต่อเนื่องและไม่สิ้นสุดในวงจรหนึ่งและตราบเท่าที่ผู้อยู่กับปัญหาจะสามารถรวมกลุ่มกันได้ และเป็นกระบวนการวิจัยที่ให้กลุ่มคนไร้อำนาจต่อรอง (Powerless Groups) เข้ามามีส่วนร่วมในการวิจัยด้วยเพื่อนำไปสู่การให้อำนาจแก่ประชาชน (Empowerment) ซึ่งเทคนิคของการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมเป็นยุทธวิธีที่จะช่วยให้ประชาชนสามารถรวมตัวกันขึ้นมาในรูปขององค์กรประชาชน และสามารถทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ มีความเข้มแข็งทั้งโครงสร้างและการดำเนินงาน โดยอาศัยเงื่อนไขการเพิ่มขีดความสามารถของประชาชนด้วยระบบข้อมูลทำให้ประชาชนเห็นความสำคัญของข้อมูล สามารถวิเคราะห์ปัญหาของชุมชน และทำการพัฒนาต่อไปได้ วิธีการของ PAR เป็นกระบวนการที่น่าจะสะท้อนความเป็นจริงที่มีความแตกต่างหลากหลาย ซับซ้อนและมีพลวัตได้ดีที่สุด โดยไม่มีรูปแบบตายตัว ไม่มีสูตรสำเร็จ แต่มีวิธีวิทยาที่เปิดกว้าง ยืดหยุ่น และมีความลงตัว อยู่ที่สถานการณ์และการเปลี่ยนแปลงทางสังคม วิธีการดำเนินการวิจัย และสถานที่ทำการทดลอง/เก็บข้อมูล : ขั้นตอนดำเนินการวิจัย ระเบียบวิธีวิจัย การวิจัยครั้งนี้ใช้กระบวนการวิจัยเชิงคุณภาพและเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (PAR) ของเกษตรกรผู้ปลูกกล้วยไข่ในอำเภอโกรกพระ จังหวัดนครสวรรค์และผู้เกี่ยวข้อง เช่น เจ้าหน้าที่ส่งเสริมการเกษตร และผู้ประกอบการที่รับซื้อกล้วยไข่ของเกษตรกร เป็นต้น เพื่อเก็บข้อมูล โดยใช้เทคนิค AIC และหรือ PRA สำรวจ สัมภาษณ์เจาะลึก เสวนากลุ่ม การสังเกต จัดประชุมกลุ่มย่อย และทดลองปฏิบัติการตามแนวทางที่ได้ แหล่งข้อมูล .1 แหล่งข้อมูลทุติยภูมิ เป็นการศึกษาข้อมูลจากเอกสารทางวิชาการ สิ่งพิมพ์ งานวิจัยที่เกี่ยวข้องและข้อมูลระดับชุมชนเพื่อให้ได้แนวคิดทฤษฎีที่สามารถนำไปใช้ในการวางแนวทางในการศึกษาพัฒนาเครื่องมือที่ใช้ในการศึกษาและการอภิปรายอ้างอิง .2 ข้อมูลปฐมภูมิ เป็นข้อมูลที่ศึกษาได้จากการเก็บข้อมูลโดยตรงจากประชากรที่ศึกษา และเป็นการศึกษารายละเอียดต่อเนื่องจากข้อมูลทุติยภูมิ และข้อมูลด้านการบริหารจัดการห่วงโซ่อุปทานแบบมีส่วนร่วมกับชุมชน กลุ่มประชากร กลุ่มประชากรที่ใช้ในการวิจัยครั้งนี้ประกอบด้วยผู้เกี่ยวข้องจำนวน 5 กลุ่ม ได้แก่ 1.กลุ่มผู้ทรงคุณวุฒิในท้องถิ่นที่มีความเชี่ยวชาญทางด้านการจัดการห่วงโซ่อุปทานและหรือการเกษตร ได้แก่ ครู อาจารย์ 2. กลุ่มเกษตรกรผู้ปลูกกล้วยไข่ใน อ.โกรกพระ 3. กลุ่มผู้นำชุมชน ผู้บริหารท้องถิ่น ผู้ใหญ่บ้าน ผู้นำกลุ่มสินค้า otop ผลิตภัณฑ์ที่แปรรูปจากกล้วย 4.กลุ่มผู้ประกอบการภาครัฐ ประกอบด้วย เจ้าหน้าที่ส่งเสริมการเกษตรระดับอำเภอ และระดับจังหวัด 5.กลุ่มผู้ประกอบการภาคเอกชน คำอธิบายโครงการวิจัย (อย่างย่อ) : งานวิจัยนี้ใช้ วิธีการของ PAR เพื่อวิเคราะห์ และแก้แข้ปัญหาร่วมกับชุมชนและทุกภาคส่วนที่มีความเกี่ยวข้องกับห่วงโซ่อุปทานกล้วยไข่ ในอำเภอโรกรพระ จังหวัดนครสวรรค์แบบบูรณาการ จำนวนเข้าชมโครงการ : 630 ครั้ง รายชื่อนักวิจัยในโครงการ ชื่อนักวิจัย ประเภทนักวิจัย บทบาทหน้าที่นักวิจัย สัดส่วนปริมาณงาน(%) นายสุวชัช พิทักษ์ทิม บุคลากรภายในมหาวิทยาลัย หัวหน้าโครงการวิจัย 100 กลับไปหน้าโครงการวิจัยทั้งหมด