| รหัสโครงการ : | R000000185 |
| ชื่อโครงการ (ภาษาไทย) : | ฤทธิ์ของสารสกัดสมุนไพรบางชนิดในการยับยั้งโรคพืชที่เกิดจากเชื้อ Xanthomonas campestri |
| ชื่อโครงการ (ภาษาอังกฤษ) : | Inhibition of Xanthomonas campestris – caused plant diseases by some medicinal plant extracts |
| คำสำคัญของโครงการ(Keyword) : | พืชสมุนไพร (medicinal plant), โรคพืช (Plant disease), Xanthomonas campestri |
| หน่วยงานเจ้าของโครงการ : | คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี > ภาควิชาวิทยาศาสตร์ สาขาวิชาชีววิทยา และเทคโนโลยีชีวภาพ |
| ลักษณะโครงการวิจัย : | โครงการวิจัยเดี่ยว |
| ลักษณะย่อยโครงการวิจัย : | ไม่อยู่ภายใต้แผนงานวิจัย/ชุดโครงการวิจัย |
| ประเภทโครงการ : | โครงการวิจัยใหม่ |
| สถานะของโครงการ : | propersal |
| งบประมาณที่เสนอขอ : | 350000 |
| งบประมาณทั้งโครงการ : | 350,000.00 บาท |
| วันเริ่มต้นโครงการ : | 01 มกราคม 2558 |
| วันสิ้นสุดโครงการ : | 01 มกราคม 2558 |
| ประเภทของโครงการ : | งานวิจัยประยุกต์ |
| กลุ่มสาขาวิชาการ : | วิทยาศาสตร์การแพทย์ |
| สาขาวิชาการ : | สาขาเกษตรศาสตร์และชีววิทยา |
| กลุ่มวิชาการ : | การป้องกันกำจัดศัตรูพืช |
| ลักษณะโครงการวิจัย : | ระดับชาติ |
| สะท้อนถึงการใช้ความรู้เชิงอัตลักษณ์ : | สะท้อนถึงการใช้ความรู้เชิงอัตลักษณ์ |
| สร้างความร่วมมือประหว่างประเทศ GMS : | ไม่สร้างความร่วมมือทางการวิจัยระหว่างประเทศ |
| นำไปใช้ในการพัฒนาคุณภาพการศึกษา : | ไม่นำไปใช้ประโยชน์ในการพัฒนาณภาพการศึกษา |
| เกิดจากความร่วมมือกับภาคการผลิต : | ไม่เกิดจากความร่วมมือกับภาคการผลิต |
| ความสำคัญและที่มาของปัญหา : | ประเทศไทยเป็นประเทศเกษตรกรรมที่มีการเพาะปลูกพืชเพื่อส่งออกและให้เพียงพอกับ
ความต้องการของผู้บริโภคในประเทศซึ่งในการเพาะปลูกปัญหาหนึ่งที่พบคือโรคพืชซึ่งเกิดจาก
จุลินทรีย์แบคทีเรียเชื้อราไวรัสไส้เดือนฝอยเป็นต้นเพื่อให้ทันต่อการส่งออกเพิ่มผลผลิต
เกษตรกรจึงนิยมใช้ยำฆ่าแมลงสารเคมีในการยับยั้งเชื้อก่อโรคต่างๆเหล่านี้ซึ่งในเขตนครสวรรค์และ
จังหวัดใกล้เคียงเป็นศูนย์กลางการส่งออกข้าวปริมาณสูงเป็นอันดับต้นๆของประเทศรวมทั้งพืชผล
ทางการเกษตรอื่นๆเช่นมันสำปะหลังพืชผักอำทิเช่นพืชในตระกูลกะหล่ำต่างๆอย่างไรก็ตามมี
ปัจจัยอื่นที่ส่งเสริมต่อการเกิดโรคในพืชมากมายที่เหมาะสมต่อการเพิ่มจานวนและการก่อโรค
สภาพแวดล้อมความรุนแรงของเชื้อและระยะเวลาที่ทำให้เชื้อแพร่กระจายเพิ่มจานวนได้รวดเร็วใน
ประเทศไทยเชื้อXanthomonascampestrispathovarเป็นอีกหนึ่งเชื้อที่มีรายงานการก่อโรคในพืช
หลายชนิดมีความสามารถในการเข้ำทำลายพืชได้มากกว่า300ชนิดเนื่องจากสภาพแวดล้อมที่
เหมาะสมเอื้ออำนวยต่อการเจริญของเชื้อรวมทั้งมีความสามารถในการต้านทานสารเคมีในการยับยั้ง
เชื้อชนิดนี้อีกด้วย(ณัฏฐิมา,2534;สำนักวิจัยและพัฒนาข้าว,2556;SwingsandCiverolo,1993)
เชื้อXanthomonascampestrisเป็นเชื้อที่พบการก่อโรคพืชในนำข้าวทำให้เกิดโรคขอบใบ
แห้งใบขีดโปร่งแสงนอกจากนี้ยังพบว่าเชื้อชนิดนี้เป็นสาเหตุโรคใบจุดในผักบุ้งจีนหอมหม่อนผักชี
ฝรั่งพริกคะน้ำและมะเขือเทศโรคใบจุดนูนถั่วเหลืองใบจุดเหลืองฝ้ำยใบไหม้มันสำปะหลังสาเหตุ
โรคเน่าดำกะหล่ำขอบใบทอง(blackrot)ในกะหล่ำและผักกาดต่างๆ(พัฒนาและคณะ,2537;ปิย
รัตน์และคณะ,2553)ความเสียหายที่เกิดขึ้นทำให้เกษตรกรเสียรายได้และการที่เกษตรกรใช้สารเคมี
เพื่อยับยั้งเชื้อเหล่านี้ได้อย่างรวดเร็วแต่ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมระยะยาวก่อให้เกิดสารพิษจาก
สารเคมีตกค้างในพื้นที่การเกษตรไหลลงสู่แหล่งน้ำเป็นอันตรายต่อเกษตรกรผู้อุปโภคบริโภคหรือ
สัมผัสสารเคมีตกค้างซึ่งจะเกิดการสะสมส่งผลต่อสุขภาพระยะยาวเกิดปัญหาการจัดการสิ่งแวดล้อม
ตามมารวมทั้งเกิดการดื้อต่อสารเคมีในการยับยั้งโรคพืชที่เพาะปลูกด้วย
ประเทศไทยมีความอุดมสมบูรณ์ของพืชพันธุ์มีความหลากหลายทางชีวภาพสูงนครสวรรค์
เป็นอีกหนึ่งจังหวัดที่มีความอุดมสมบูรณ์มีความหลากหลายทางธรรมชำติเป็นแหล่งต้นน้ำรวมทั้งมี
วนอุทยานพื้นที่ป่าที่อุดมสมบูรณ์ติดต่อกับจังหวัดข้างเคียงความหลากหลายของสมุนไพรเหล่านี้มี
สรรพคุณมากมายมักออกฤทธิ์ที่จาเพาะเจาะจงต่อเชื้อก่อโรคพืชสลายตัวได้เองตามธรรมชำติไม่
เกิดการสะสมตกค้างรวมทั้งไม่เป็นอันตรายต่อสิ่งมีชีวิตอื่นๆโดยเฉพาะในมนุษย์งานวิจัยนี้มุ่งเน้น
ศึกษาความหลากหลายของพืชสมุนไพรในจังหวัดนครสวรรค์และจังหวัดใกล้เคียงนำมาทำการสกัด
สารทดสอบการออกฤทธิ์ยับยั้งเชื้อแบคทีเรียXanthomonascampestrisซึ่งเป็นสาเหตุสำคัญในการ
ก่อโรคพืชในข้าวมันสำปะหลังและพืชผักตระกูลกะหล่ำและสามารถพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์ท้องถิ่น
เพื่อทดแทนการใช้สารเคมีลดการสะสมสารพิษตกค้างทางการเกษตรและเป็นการลดค่าใช้จ่ายใน
การซื้อสารเคมีไม่ให้เกิดการสะสมในแหล่งเกษตรกรรมเป็นการรักษาสภาพต้นน้ำและเป็นมิตรต่อ
สิ่งแวดล้อมอีกด้วย |
| จุดเด่นของโครงการ : | - |
| วัตถุประสงค์ของโครงการ : | 1เพื่อศึกษาความหลากหลายของพืชสมุนไพรในจังหวัดนครสวรรค์อุทัยธานีหรือชัยนาท
2เพื่อศึกษาฤทธิ์ทางชีวภาพของพืชสมุนไพรต่อการยับยั้งโรคพืชในข้าวมันสำปะหลังและตระกูลกะหล่ำที่เกิดจากเชื้อXanthomonascampestris |
| ขอบเขตของโครงการ : | 1ประชำกรที่ศึกษาคือพืชสมุนไพรได้แก่โมกราชินีสังกรณีตำแยแมวโด่ไม่รู้ล้มชะมวงอรพิมคนทำแฮ้มฮ่อสะพายควายฟักข้าวหางไหลขาวเป็นต้น
2ทดสอบการออกฤทธิ์ทางชีวภาพของพืชสมุนไพรในการยับยั้งเชื้อก่อโรคพืชที่เกิดจากเชื้อXanthomonascampestrisในข้าวมันสำปะหลังและตระกูลกะหล่ำ
3การจัดการองค์ความรู้ความหลากหลายของพืชสมุนไพรด้วยการเผยแพร่ความรู้และ
ประโยชน์จากพืชสมุนไพรในการยับยั้งเชื้อก่อโรคพืชในรูปแบบหนังสือหรือสื่อสิ่งพิมพ์หรือจัดอบรมณศูนย์การเรียนรู้แก่ชุมชนหรือสถานศึกษา
4ช่วงเวลาของการวิจัยตั้งแต่เดือนตุลาคม2557–เดือนกันยายน2558
5ตัวแปรที่ใช้ในการวิจัยครั้งนี้ได้แก่
5.1พืชสมุนไพรในจังหวัดนครสวรรค์อุทัยธานีหรือชัยนาท
5.2ฤทธิ์ทางชีวภาพของพืชสมุนไพรในจังหวัดนครสวรรค์อุทัยธานีหรือชัยนาท
5.3โรคพืชที่เกิดจากเชื้อXanthomonascampestrisในข้าว,มันสำปะหลังและตระกูลกะหล่ำ |
| ผลที่คาดว่าจะได้รับ : | 1 เพื่อศึกษาความหลากหลายของพืชสมุนไพรในจังหวัดนครสวรรค์ อุทัยธานี หรือชัยนาท
2 เพื่อศึกษาฤทธิ์ทางชีวภาพของพืชสมุนไพรต่อการยับยั้งโรคพืชในข้าว ส้มโอ มะนาว และ
กะหล่ำ ที่เกิดจากเชื้อ Xanthomonas campestris
|
| การทบทวนวรรณกรรม/สารสนเทศ : | พืชเป็นโรคหมายถึงพืชที่ถูกรบกวนจากเชื้อจุลินทรีย์ที่เป็นสาเหตุโรคพืชปัจจัย
สภาพแวดล้อมต่างๆไปรบกวนเปลี่ยนแปลงยับยั้งเซลล์ให้เกิดความผิดปกติหรืออาจตายได้ทั้งนี้ขึ้นกับ
ปัจจัยความรุนแรงระยะเวลาของเชื้อและความเหมาะสมในการเกิดโรค(จิระเดชและคณะ,2553)ซึ่ง
สาเหตุของโรคเหล่านี้นำมาซึ่งความเสียหายทางเศรษฐกิจทางการเกษตรต่อประเทศซึ่งสินค้าทางการ
เกษตรที่สำคัญของไทยได้แก่ข้าวมันสำปะหลังจากรายงานสถานการณ์สินค้าการเกษตรที่สำคัญของ
สำนักงานวิจัยเศรษฐกิจการเกษตร(2556)พบว่าสถานการณ์ข้าวปี2555ประเทศไทยมีการส่งออกข้าว
ลดลงการส่งออกข้าว6.5ล้านตันข้าวสารและส่งออกมันสำปะหลังมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นในปี2556
เนื่องจากผลิตภัณฑ์มันสำปะหลังใช้ในอุตสาหกรรมอำหารสัตว์สารความหวำนกระดาษสิ่งทอรวมทั้ง
เอทานอลจากรายงานของสำนักวิจัยและพัฒนาข้าวกรมการข้าว(2552)และปิยรัตน์และคณะ(2553)
พบว่าในประเทศไทยแบคทีเรียในกลุ่มXanthomonascampestrisซึ่งเป็นสาเหตุของโรคพืชในพืชผักอื่นๆ
ได้แก่Xanthomonascampestrispathovarmanihotisเป็นสาเหตุของโรคใบไหม้มันสำปะหลังโดยเป็น
สาเหตุของโรคเน่าดำขอบใบทองในกะหล่ำผักกาดต่างๆคะน้ากวางตุ้งจากการศึกษาพบลักษณะอำการ
แผลไหม้และพบอำการแผลจุดเล็กๆสีน้ำตาลเข้มถึงดำมีวงสีเหลืองล้อมรอบเมื่อทำการเลี้ยงบนอำหาร
เลี้ยงเชื้อสังเคราะห์พบโคโลนีเหลืองรูปร่ำงกลมผิวมันและเมื่อทดสอบทางชีวเคมีพบว่าสามารถสร้ำง
เมือกย่อยเจลำตินย่อยแป้งได้นอกจากนี้พบรายงานการวิจัยสาเหตุโรคข้าวที่เกิดจากแบคทีเรีย
Xanthomonascampestrisทำให้เกิดโรคใบขีดโปร่งแสงใบมีขีดช้ำยาวไปตามเส้นใบต่อมาค่อยๆเหลือง
เมื่อแผลขยายรวมกันเป็นแผลใหญ่แสงสามารถทะลุผ่านได้พบแบคทีเรียรูปหยดน้ำสีเหลืองคล้ายยางสน
นอกจากนี้ยังพบโรคขอบใบแห้งใบที่เป็นโรคมีรอยขีดช้ำต่อมาเป็นสีเหลืองมีหยดน้ำหรือสีครีมขอบแผล
มีลักษณะเป็นขอบลายหยักเมื่อเป็นนำนขอบใบจะเปลี่ยนเป็นสีทำขอบใบแห้งและม้วนตามความยาว
สารเคมีที่ใช้ยับยั้งได้แก่คอปเปอร์ไฮดรอกไซด์ไอโซโปรไธโอเลนหรือไตรเบซิคคอปเปอร์ซัลเฟต
เห็นได้ว่าปัจจุบันเกษตรกรยังคงใช้สารเคมีปราบศัตรูพืชเกิดการสะสมสารพิษตกค้างและเกิดการ
ดื้อต่อสารเคมีทำให้ต้องใช้ในปริมาณที่เพิ่มขึ้นสมุนไพรจึงเป็นอีกหนึ่งทางเลือกในการยับยั้งเชื้อก่อโรคซึ่ง
มักออกฤทธิ์จาเพาะเจาะจงเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมและลดปัญหาการดื้อต่อสารเคมีอีกด้วยจากรายงาน
ของชลิดาและคณะ(2541)ได้ทำการศึกษาสารสกัดจากพืชสมุนไพรได้แก่กระเจี๊ยบแดง(Hibiscus
subdariffa),ฝรั่ง(Psidiumguajava),ชะพลู(Pipersarmentosum),เปล้ำใหญ่(Croton
oblongifolius),เสลดพังพอนตัวเมีย(Clinacanthusnutans),ทองพันชั่ง(Rhinacanthusnasutus),
สำบเสือ(Eupatoriumodoratum)และพะยอม(Shorearoxburghii)พบว่าสารสกัดพะยอมสามารถ
ยับยั้งการเจริญของเชื้อXanthomonascampestrisได้เกือบทุกสายพันธุ์พืชสมุนไพรอื่นๆที่มีรายงานการ
ยับยั้งโรคพืชชนิดอื่นๆได้แก่กัลทิมา(2555)ทดสอบสารสกัดสมุนไพรบางชนิดในพื้นที่สะลวงอ.แม่ริมจ.
เชียงใหม่ต่อการเจริญของเชื้อสาเหตุโรคแอนแทรคโนสในพริกด้วยวิธีpoisonedfoodtechnique
โดยสารสกัดจากข่ำให้ประสิทธิภาพในการออกฤทธิ์ยับยั้งColletotrichumsp.ดีที่สุดรายงานของขจร
ศักดิ์(2539)ทดสอบสารสกัดกานพลูว่านน้ำและสมอพิเภกพบประสิทธิภาพยับยั้งเชื้อราก่อโรคในพืช
รายงานวิจัยของศศิธร(2547)ศึกษาประสิทธิภาพของสารสกัดพืชสมุนไพรในการยับยั้งเชื้อแบคทีเรีย
Erwiniacarotovorasubsp.carotovoraสาเหตุโรคเน่าเละของผักพบว่าสารสกัดเปลือกทับทิมผล
สมอพิเภกและใบฝรั่งให้ประสิทธิภาพดีที่สุดนอกจากนี้พบรายงานการวิจัยเชื้อแบคทีเรียปฏิปักษ์เช่น
เชื้อBacillussp.DL-1สามารถยับยั้งการเจริญของเชื้อXanthomonascampestris16สายพันธุ์(ชลิ
ดำและวิชัย,2544)
รายงานการวิจัยสารออกฤทธิ์ทางชีวภาพมีที่ประสิทธิภาพในการต่อต้านเชื้อจุลินทรีย์ก่อโรคที่
หลากหลายโดยเฉพาะอย่างยิ่งสารออกฤทธิ์ชีวภาพที่ได้จากพืชเช่นสารในกลุ่มน้ำมันหอมระเหย
thymol,carvacrol,p-cymeneและ?-terpineneเป็นต้นโดยสารเหล่านี้นอกจากจะมีฤทธิ์ในการ
ต่อต้านจุลินทรีย์ก่อโรคแล้วยังสามารถนำมาใช้ในการต้านอนุมูลอิสระได้อีกด้วย(Sokmenetal.,2004)
ทั้งนี้การใช้กลุ่มพืชที่ผลิตสารกลุ่มดังกล่าวพืชที่มีองค์ประกอบในกลุ่มสารphenolicและflavonoidมี
รายงานการวิจัยถึงฤทธิ์ในการต้านจุลินทรีย์ก่อโรค(MothanaandLindequist,2005)ดังนั้นกลุ่มพืช
ท้องถิ่นที่มีการรายงานถึงคุณสมบัติในการผลิตสารกลุ่มดังกล่าวจึงได้รับความสนใจในการนำมาวิจัยในครั้ง
นี้อีกทั้งยังไม่มีรายงานการวิจัยในการออกฤทธิ์ยับยั้งเชื้อXanthomonascampestrisอีกด้วยได้แก่
โมกราชินี(WrightiasirikitiaMiddleton&Santisuk)สังกรณี(BarleriastrigosaWilld.)(ยุทธนำและ
คณะ,2546)ตำแยแมว(AcalyphaindicaL.)(สุภาภรณ์,2555)โด่ไม่รู้ล้ม(Elephantopusscaber
L.)(เศรษฐมันตร์,2553)ชะมวง(GarciniacowaRoxbex)(ยุทธนำและคณะ,2546)อรพิม(Bauhinia
winitii)คนทำ(Harrisoniaperforate)แฮ้ม(Terminaliacalamansanai)ฮ่อสะพายควาย
(Spnenodesmepentandra)ฟักข้าว(Momordicacochichinensis)หางไหลขาว(Derris
malaccensis)(กฤษณี,2555)เป็นต้น
ด้วยเหตุนี้ผู้วิจัยจึงมุ่งศึกษาสมุนไพรดังกล่าวในท้องถิ่นต่อการยับยั้งเชื้อแบคทีเรียXanthomonas
campestrisก่อโรคพืชในข้าวมันสำปะหลังและพืชตระกูลกะหล่ำเพื่อนำไปพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์ใน
ท้องถิ่นเผยแพร่องค์ความรู้ให้ประชาชนในท้องถิ่นลดการใช้สารเคมีตระหนักถึงความรับผิดชอบต่อ
สิ่งแวดล้อมทั้งนี้นำไปสู่การส่งเสริมการพึ่งพำตนเองและใช้ทรัพยากรในท้องถิ่นให้เกิดประโยชน์สูงสุด |
| ทฤษฎี สมมุติฐาน กรอบแนวความคิด : | โรคพืชที่เกิดจากเชื้อXanthomonascampestrisก่อให้เกิดความเสียหายทางเศรษฐกิจ
และเพิ่มต้นทุนให้แก่เกษตรกรซึ่งพบได้ในพืชหลากหลายชนิดเช่นตระกูลกะหล่ำมันสำปะหลัง
โดยเฉพาะข้าวซึ่งเป็นพืชเศรษฐกิจอันดับต้นๆที่ทางจังหวัดนครสวรรค์เป็นแหล่งส่งออกข้าวเป็นอันดับ
ต้นๆของประเทศไทยนครสวรรค์เป็นต้นน้ำเจ้ำพระยำแหล่งเกษตรกรรมใหญ่ที่มีความอุดมสมบูรณ์ทาง
ความหลากหลายของพืชสมุนไพรมากมายสารธรรมชำติจากสมุนไพรมักออกฤทธิ์จาเพาะเจาะจงไม่เป็น
อันตรายต่อผู้ใช้และไม่มีสารพิษตกค้างเป็นมลพิษต่อสิ่งแวดล้อมและไม่ส่งผลต่อห่วงโซ่อำหารอีกด้วยจึง
จาเป็นอย่างยิ่งในการใช้สมุนไพรเหล่านี้ยับยั้งเชื้อก่อโรคพืชดังกล่าวโดยทำการศึกษาประสิทธิภาพหา
ความเข้มข้นที่เหมาะสมทำให้ทราบสมุนไพรที่ออกฤทธิ์ยับยั้งเชื้อก่อโรคพืชจากแบคทีเรียเนื่องจากพืชแต่
ละชนิดใช้ตัวทำละลายและปริมาณในการยับยั้งเชื้อแบคทีเรียได้แตกต่างกันในการศึกษาสมุนไพรใน
ท้องถิ่นโดยทำการสัมภาษณ์ระดมความคิดจากปราชญ์ชาวบ้านและเกษตรกรในท้องถิ่นเป็นการ
แลกเปลี่ยนความรู้ในแต่ชุมชนทั้งนี้นำไปสู่การส่งเสริมการพึ่งพำตนเองโดยใช้ทรัพยากรธรรมชำติใน
ท้องถิ่นเป็นอีกหนึ่งทางเลือกใหม่ให้แก่เกษตรกรเพิ่มพูนรายได้ในชุมชนตามหลักเศรษฐกิจพอเพียงเป็น
การส่งเสริมและก่อให้เกิดการอนุรักษ์พืชสมุนไพรและเกิดความตระหนักในการรับผิดชอบต่อท้องถิ่น
ชุมชนและรักษ์สิ่งแวดล้อม |
| วิธีการดำเนินการวิจัย และสถานที่ทำการทดลอง/เก็บข้อมูล : | 1.ทำการเก็บตัวอย่างและทำการเตรียมสารสกัดสมุนไพร:สกัดสารสกัดด้วยตัวทำละลาย
ต่างๆและนำไประเหยตัวทำละลายออกด้วยเครื่องrotaryevaporatorก่อนทำให้แห้ง
2.การแยกเชื้อก่อโรคพืช:ทำการเก็บตัวอย่างพืชที่เป็นโรคในข้าวมันสำปะหลังและ
ตระกูลกะหล่ำจากนั้นทำการแยกเชื้อโดยการเจือจางลำดับส่วนและทำการเพาะเชื้อใน
อำหารnutrientagar(คณำจารย์,2544)
3.จัดจำแนกและตรวจสอบคุณลักษณะทางสัณฐานวิทยาและชีวเคมีของเชื้อก่อโรคจาก
แบคทีเรีย
4.ทดสอบความสามารถในการยับยั้งการเจริญของแบคทีเรียทดสอบด้วยวิธีagardisc
diffusion
5.หาค่าความเข้มข้นต่ำสุดของสารสกัดสมุนไพรที่สามารถยับยั้งการเจริญของแบคทีเรีย
ทดสอบ(minimalinhibitingconcentration,MIC)(นฤมล,2549)
6.หาค่าความเข้มข้นต่ำสุดของสารสกัดสมุนไพรที่สามารถฆ่าเชื้อแบคทีเรียทดสอบ
(minimalbactericidalconcentration,MBC)(นฤมล,2549)
7.ทดสอบผลของสารสกัดสมุนไพรในการยับยั้งการเจริญของเชื้อแบคทีเรียทดสอบต่อ
หน่วยเวลา(time-killcurveassay)(ฉวีวรรณ,2553)
สถานที่ทำการทดลอง
-ห้องปฏิบัติการจุลชีววิทยาสำขำชีววิทยาและเทคโนโลยีชีวภาพคณะวิทยาศำสตร์และ
เทคโนโลยีมหาวิทยาลัยราชภัฏนครสวรรค์ |
| คำอธิบายโครงการวิจัย (อย่างย่อ) : | - |
| จำนวนเข้าชมโครงการ : | 1831 ครั้ง |