กลับไปหน้าโครงการวิจัยทั้งหมด รหัสโครงการ : R000000151 ชื่อโครงการ (ภาษาไทย) : การพัฒนาศักยภาพของชุมชนด้านอาชีพผลิตภัณฑ์จากบัวเพื่อพัฒนา ระบบเศรษฐกิจของชุมชนบนฐานเศรษฐกิจพอเพียง ชื่อโครงการ (ภาษาอังกฤษ) : The Potential Development of community in Professional of Lotus products for community economic system development based on the Sufficiency economy คำสำคัญของโครงการ(Keyword) : - หน่วยงานเจ้าของโครงการ : คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ > สาขาวิชาสังคมวิทยา ลักษณะโครงการวิจัย : โครงการวิจัยเดี่ยว ลักษณะย่อยโครงการวิจัย : ไม่อยู่ภายใต้แผนงานวิจัย/ชุดโครงการวิจัย ประเภทโครงการ : โครงการวิจัยใหม่ สถานะของโครงการ : propersal งบประมาณที่เสนอขอ : 400000 งบประมาณทั้งโครงการ : 400,000.00 บาท วันเริ่มต้นโครงการ : 13 มกราคม 2557 วันสิ้นสุดโครงการ : 12 มกราคม 2558 ประเภทของโครงการ : งานวิจัยประยุกต์ กลุ่มสาขาวิชาการ : สังคมศาสตร์ สาขาวิชาการ : สาขามนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ กลุ่มวิชาการ : อื่นๆ ลักษณะโครงการวิจัย : ระดับชาติ สะท้อนถึงการใช้ความรู้เชิงอัตลักษณ์ : ไม่สะท้อนถึงการใช้ความรู้เชิงอัตลักษณ์ สร้างความร่วมมือประหว่างประเทศ GMS : ไม่สร้างความร่วมมือทางการวิจัยระหว่างประเทศ นำไปใช้ในการพัฒนาคุณภาพการศึกษา : ไม่นำไปใช้ประโยชน์ในการพัฒนาณภาพการศึกษา เกิดจากความร่วมมือกับภาคการผลิต : ไม่เกิดจากความร่วมมือกับภาคการผลิต ความสำคัญและที่มาของปัญหา : ประเทศไทยเป็นประเทศเกษตรกรรม ประชากรส่วนใหญ่ในชุมชนชนบทมีการทำเกษตรเป็นอาชีพหลักมาเป็นเวลานาน จนในปัจจุบันมีการพัฒนาการเกษตรไปจากเดิมที่เป็นการเกษตรแบบยังชีพพึ่งพาตนเองได้ภายในชุมชนเป็นเกษตรอุตสาหกรรมที่มุ่งเน้นการผลิตเพื่อจำหน่ายมากขึ้น ทำให้ต้องพึ่งพาปัจจัยการผลิตและปัจจัยการดำรงชีวิตจากภายนอกชุมชนมากขึ้นตามไปด้วย ทำให้รายจ่ายมากกว่ารายได้ที่ได้จากการทำเกษตรกรรมจนเกิดภาระหนี้สินและปัญหาอื่นอีกมากมาย ส่งผลกระทบต่อวิถีชุมชนจนไม่สามารถพึ่งพาตนเองได้ ดังนั้นการส่งเสริมให้ชุมชนจัดตั้งวิสาหกิจชุมชนเป็นอีกวิธีการหนึ่งที่จะช่วยให้ชุมชนเข้มแข็งขึ้นตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง บึงบอระเพ็ด เป็นบึงน้ำจืดธรรมชาติที่ใหญ่ที่สุดของระบบนิเวศน์ลุ่มน้ำน่าน และภาคเหนือตอนล่าง ครอบคลุมพื้นที่ 132,737 ไร่ 56 ตารางวา และเป็นแหล่งปลูกบัวที่มีความหลากหลายทางชีวภาพสูง และเป็นระบบนิเวศเกษตรที่มีวัตถุประสงค์เพื่อการอนุรักษ์และผลิตสินค้า หากมองจากแง่มุมด้านสังคม นาบัวเป็นส่วนหนึ่งของวิถีชีวิตวัฒนธรรมการบริโภคและเป็นรากฐานของความสัมพันธ์ทางสังคมของคนในชุมชนมาเป็นเวลาช้านาน นั่นคือ ความสัมพันธ์แบบช่วยเหลือเกื้อกูลกันของคนในหมู่บ้าน และความสัมพันธ์ทางเศรษฐกิจระหว่างผู้ผลิต พ่อค้า และผู้บริโภค ในด้านของระบบการผลิต นาบัวเป็นพื้นที่ที่มีการเจริญเติบโตขึ้นอย่างระเกะระกะไม่เป็นแถวเป็นแนว การที่ครัวเรือนขนาดเล็กดูแลและเก็บบัวในพื้นที่ทำให้มีความรู้สึกว่าเป็นทุ่งนา ซึ่งมีบริเวณต่อกันเป็นผืนใหญ่โดยไม่มีการแบ่งเขตแดนหรือการปักรั้งแสดงอาณาเขตอย่างชัดเจน และนิยมเรียกพื้นที่บริเวณนี้ว่า ทุ่งนาบัว ทั้งนี้ในขั้นตอนของการผลิตบัวมีความจำเป็นต้องใช้แรงงานจำนวนมาก ทุ่งนาบัวจึงถือว่าเป็นแหล่งของการทำงานสำคัญ ทั้งเป็นระบบการผลิตที่สร้างรายได้ให้กับเกษตรกรและเป็นส่วนหนึ่งของทุ่งนาธรรมชาติที่เจริญงอกงามและให้ร่มเงาสัตว์น้ำอื่นๆ อย่างไรก็ตาม ในปัจจุบันแม้ว่าพื้นที่นาบัวในบึงบอระเพ็ดยังมีความยั่งยืนในเชิงนิเวศ ทว่าในประเด็นของเศรษฐกิจ บัวกับมีตลาดที่ค่อนข้างจำกัด ยิ่งไปกว่านั้นชาวบ้านรุ่นใหม่ที่จะสามารถเป็นแรงงานสืบทอดการผลิตบัวในชุมชนก้าวเข้าสู่ระบบการศึกษาและระบบแรงงานในเมือง ทั้งนี้จากการออกสำรวจภาคสนามของผู้วิจัยบริเวณชุมชนรอบบึงบอระเพ็ด จังหวัดนครสวรรค์ เพื่อจัดทำแผนชีวิตเศรษฐกิจพอเพียงระดับชุมชน พบว่า คนในชุมชนสามารถค้นหาปัญหาของครัวเรือนและวิเคราะห์สาเหตุของปัญหาอันดับแรก คือ ด้านการประกอบอาชีพ ซึ่งสาเหตุสำคัญคือ ประชาชนขาดโอกาสและไม่มีส่วนร่วมในการสร้างและพัฒนาทักษะทางอาชีพจากทรัพยากรที่มีอยู่ในชุมชน จากวิกฤตการณ์ดังกล่าวข้างต้น ทำให้ผู้วิจัยสนใจศึกษา การพัฒนาศักยภาพของชุมชนในด้านอาชีพผลิตภัณฑ์จากบัว ทั้งนี้การส่งเสริมให้ชุมชนมีรายได้เสริมจากวิสาหกิจชุมชนเป็นวิธีการหนึ่งที่จะช่วยให้ชุมชนชนบทได้ปรับเปลี่ยนการพึ่งพิงปัจจัยต่างๆจากภายนอกเป็นการพึ่งตนเองภายในชุมชน โดยอาศัยทุนของตนเองและทุนของชุมชนที่มี ตลอดจนวางรากฐานจิตสำนึกให้กับเยาวชนรุ่นหลังและคนในท้องถิ่นได้เห็นถึงความสำคัญของบัวในท้องถิ่นของตนว่าแท้จริงแล้วสามารถนำมาเพิ่มมูลค่าทางเศรษฐกิจ สร้างงาน สร้างอาชีพ สร้างผลิตภัณฑ์ให้เป็นเศรษฐกิจสร้างสรรค์ ซึ่งจะสามารถใช้จุดเด่นเหล่านี้เป็นพลังขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงของชุมชนต่อไป จุดเด่นของโครงการ : - วัตถุประสงค์ของโครงการ : 1. เพื่อศึกษาสภาพปัญหา และความต้องการของชุมชนด้านอาชีพผลิตภัณฑ์จากบัว เพื่อพัฒนาระบบเศรษฐกิจของชุมชนบนฐานเศรษฐกิจพอเพียง 2. เพื่อพัฒนาศักยภาพของชุมชนด้านอาชีพผลิตภัณฑ์จากบัวเพื่อพัฒนาระบบเศรษฐกิจของชุมชนบนฐานเศรษฐกิจพอเพียง ขอบเขตของโครงการ : ขอบเขตด้านพื้นที่ ตำบลทับกฤช อำเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค์ ซึ่งเป็นพื้นที่ที่ยังพบว่ามีการประกอบอาชีพผลิตภัณฑ์จากบัวปรากฏอยู่ ขอบเขตด้านเนื้อหา 1. สภาพปัญหา และความต้องการของชุมชนด้านอาชีพผลิตภัณฑ์จากบัว เพื่อพัฒนาระบบเศรษฐกิจของชุมชนบนฐานเศรษฐกิจพอเพียง 2. การพัฒนาศักยภาพของชุมชนด้านอาชีพผลิตภัณฑ์จากบัวให้มีความรู้ ความสามารถ ทักษะ และการใช้ประโยชน์จากบัวเพื่อพัฒนาระบบเศรษฐกิจของชุมชนบนฐานเศรษฐกิจพอเพียง ขอบเขตด้านเวลา ปีงบประมาณ พ.ศ. 2557 ผลที่คาดว่าจะได้รับ : 1. เกิดกระบวนการเรียนรู้ของชุมชนในการพัฒนาอาชีพผลิตภัณฑ์จากบัว 2. เกิดกลไกการบูรณาการองค์ความรู้ของชุมชนที่สอดคล้องเหมาะสมกับบริบทและเศรษฐกิจชุมชนบนพื้นฐานเศรษฐกิจพอเพียง 3. เกิดนวัตกรรมอาชีพที่ริเริ่มสร้างสรรค์โดยชุมชน และเพื่อชุมชน การทบทวนวรรณกรรม/สารสนเทศ : 9.1 แนวคิดเกี่ยวกับวิสาหกิจชุมชน 9.2 แนวคิดเกี่ยวกับการมีส่วนร่วม 9.3 แนวคิดเกี่ยวกับเศรษฐกิจพอเพียง 9.4 แนวคิดเกี่ยวกับการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม 9.1 แนวคิดเกี่ยวกับเศรษฐกิจชุมชน แนวคิดวิสาหกิจชุมชน คือ การประกอบการขนาดเล็กๆ เพื่อการจัดการทุนของชุมชน อย่างสร้างสรรค์เพื่อการพึ่งตนเอง ซึ่งจะต้องเชื่อมโยงกับแผนแม่บทชุมชน เกิดจากการเรียนรู้ที่ชุมชนได้ค้นพบ ทุน ที่แท้จริงของตนเอง และเพิ่มมูลค่าและพึ่งพาตนเองได้ โดยมีหลักเกณฑ์สำคัญเป็นแนวคิดและแนวทางปฏิบัติเพื่อนำชุมชนไปสู่ระบบเศรษฐกิจชุมชนพึ่งตนเอง แนวคิดของรัฐบาลยุคปัจจุบัน ในการแก้ไขปัญหาหนี้สินและการสร้างรายได้ของประชาชนตามนโยบายต่าง ๆ เช่น กองทุนหมู่บ้าน การพักหนี้เกษตรกร นโยบายหนึ่งตำบลหนึ่งผลิตภัณฑ์ จะไม่สำเร็จเลย หากประชาชนไม่เร่งหาทางสร้างรายได้ด้วยการเพิ่มมูลค่าให้กับสินทรัพย์ที่ตนที่อยู่ ซึ่งเป็นที่มาของนโยบายส่งเสริมวิสาหกิจชุมชนของรัฐบาล วิสาหกิจชุมชนไม่ใช่วิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม แต่ความคาดหวังของรัฐบาลที่มีต่อวิสาหกิจชุมชนคือ คนในชุมชนมองเห็นสินทรัพย์ของตนเองและชุมชนมีค่า สามารถทำให้เกิดมูลค่าเพิ่มขึ้น และนำมาเป็นแหล่งสร้างรายได้ให้กับคนในชุมชนได้ สินทรัพย์ของประชาชนและชุมชนที่มีอยู่ไม่ได้หมายถึง เงินทอง แต่หมายถึง ความรู้ ภูมิปัญญาท้องถิ่น วัฒนธรรม ทักษะฝีมือ ธรรมชาติ ของชุมชน ความสงบ วิถีชีวิต วัสดุตามธรรมชาติ พืชผลทางการเกษตร สิ่งเหล่านี้เป็นพื้นฐานหรือทุนทางสังคมของชุมชน ในวันนี้สิ่งที่ประเทศไทยจำเป็นจะต้องทำอย่างยิ่ง คือ การซ่อมภูมิปัญญาเดิม ต่อยอดตัววิทยาการสมัยใหม่และองค์วามรู้สมัยใหม่ เพื่อให้พื้นฐานของไทยแข็งแกร่ง ความหมายที่เกี่ยวกับวิสาหกิจชุมชน เสรี พงศ์พิศ (2545 : 85 – 186) ได้กล่าวถึงวิสาหกิจชุมชนว่า หมายถึงการจัดการทุนของ ชุมชนและโดยชุมชนอย่างสร้างสรรค์เพื่อการพึ่งตนเอง แม้จะยังไม่ได้พัฒนาเต็มศักยภาพก็ตาม ทุนของชุมชนจึงหมายถึงทุนธรรมชาติ ทุนทรัพยากร ทุนที่เป็นผลผลิต ทุนที่มีการสะสม ทุนความรู้ภูมิปัญญา ทุนทางสังคมหรือความไว้ใจ และความเป็นพี่เป็นน้องของผู้คนในชุมชน วิสาหกิจชุมชนเป็นการจัดการอย่างสร้างสรรค์ ไม่ใช่การเลียนแบบ เห็นใครทำอะไรก็ทำตาม ไม่มีความคิดเป็นของตนเอง ไม่มี “ความแตกต่าง” และ “ความคิดสร้างสรรค์” ไม่มีลักษณะเป็น “นวัตกรรม” เป็นของโหลที่เหมือน ๆ กันหมด ทำตามกันแล้วก็ล้มเหลวด้วยกัน เหมือนกับเห็นคนอื่นจ้างรถมาไถ จ้างคนมาดำนามาเกี่ยวข้าวก็ตาม เห็นคนทำกล้วยฉาบก็ฉาบกันทั้งหมู่บ้าน ทั้งตำบล ในที่สุดก็ต้องเอาไปให้หมูกินและเลิกทำ ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์ (2545) ได้ให้นิยามความหมายของวิสาหกิจชุมชน ว่า หมายถึง กลุ่มหรือชุมชนที่เกิดการรวมตัวของลูกค้าธนาคารหรือเกษตรกร หรือบุคคลในครัวเรือน หรือบุคคลทั่วไป ซึ่งมีสมาชิกเป็นเกษตรกรอย่างน้อย 5 คน รวมถึงการรวมตัวของกลุ่มหรือชมรมเข้าด้วยกันเพื่อประกอบกิจกรรมทางธุรกิจร่วมกัน ได้แก่ เกษตรกรรม การแปรรูปผลผลิตการเกษตร กิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับเกษตรกรรม กิจกรรมอุตสาหกรรม พาณิชยกรรม บริการ งานฝีมือ หัตถกรรม การพัฒนาความรู้คุณภาพชีวิต และการฟื้นฟูการประกอบอาชีพ เช่น กลุ่มแม่บ้านเกษตรกร เป็นต้น ดวงเดือน สมวัฒนศักดิ์ (2548 : 7) สรุปว่า วิสาหกิจชุมชน หมายถึง การประกอบการโดยกลุ่มหรือองค์กรในชุมชนที่มีความผูกพัน มีวิถีชีวิตร่วมกันในการผลิตสินค้า การให้บริการหรือการอื่นๆ เพื่อสร้างรายได้และการพึ่งพาตนเองของครอบครัวในชุมชน และระหว่างชุมชน ก่อให้เกิดระบบเศรษฐกิจในระดับฐานรากหญ้าที่มั่นคง พระราชบัญญัติส่งเสริมวิสาหกิจชุมชน (2548:1) กล่าวว่า วิสาหกิจชุมชน หมายความว่า กิจการของชุมชนเกี่ยวกับการผลิตสินค้า การให้บริการ หรือการอื่นๆ ที่ดำเนินการโดยคณะบุคคลที่มีความผูกพัน มีวิถีชีวิตร่วมกันและรวมตัวกันประกอบกิจการดังกล่าว ไม่ว่าจะเป็นนิติบุคคลในรูปแบบใดหรือไม่เป็นนิติบุคคล เพื่อสร้างรายได้และเพื่อการพึ่งพาตนเองของครอบครัว ชุมชนและระหว่างชุมชน โดยสรุปความหมายของวิสาหกิจชุมชนคือ การประกอบการซึ่งรวมถึงกระบวนการคิดการจัดการผลผลิตและทรัพยากรทุกขั้นตอน โดยภูมิปัญญาท้องถิ่นของชุมชน องค์กรชุมชนหรือเครือข่ายองค์กรชุมชน เพื่อพัฒนาเศรษฐกิจสังคมและการเรียนรู้ของชุมชนและวิสาหกิจชุมชนมิได้มีเป้าหมายอยู่ที่การสร้างกำไรทางการเงินเพียงอย่างเดียว แต่รวมถึงกำไรทางสังคม ซึ่งได้แก่ ความเข้มแข็งของชุมชนและความสงบสุขของสังคมอยู่บนพื้นฐานเศรษฐกิจพอเพียง องค์ประกอบของวิสาหกิจชุมชน เสรี พงศ์พิศ (2546:145-146) กล่าวว่า องค์ประกอบหลักของวิสาหกิจชุมชนมี 7 ประการคือ 1. ชุมชนเป็นเจ้าของและผู้ดำเนินการเอง 2. ผลผลิตมาจากกระบวนการในชุมชน 3. ริเริ่มสร้างสรรค์โดยชุมชน เพื่อพัฒนาศักยภาพของชุมชนให้มีกระบวนการเรียนรู้ที่ เหมาะสมเพื่อให้เกิดการสร้างสรรค์สิ่งใหม่ๆ ขึ้น 4. ฐานภูมิปัญญาท้องถิ่น เป็นฐาน “ทุน” ที่สำคัญ เป็นการสืบทอดผสมผสานกับภูมิปัญญาสากล 5. มีการดำเนินการแบบบูรณาการเชื่อมโยงกิจกรรมต่าง ๆ อย่างเป็นระบบ 6. มีกระบวนการเรียนรู้เป็นหัวใจ 7. มีการพึ่งพาตนเองเป็นเป้าหมาย ประเภทวิสาหกิจชุมชน วิสาหกิจชุมชนแบ่งได้ 2 ประเภทดังนี้ 1. วิสาหกิจชุมชนพื้นฐาน ได้แก่ การดำเนินการต่างๆ เพื่อกินเพื่อใช้ในชุมชน เพื่อให้ครอบครัวพึ่งตนเองได้ ชุมชนเกิดความพอเพียง 2. วิสาหกิจชุมชนก้าวหน้า ได้แก่ การนำผลิตภัณฑ์ที่เป็นเอกลักษณ์ของท้องถิ่นเข้าสู่ตลาดบริโภค รวมถึงผลผลิตทั่วไปที่เหลือกินเหลือใช้ในท้องถิ่นนำออกสู่ตลาดบริโภคโดยการปรับปรุงคุณภาพผลผลิต หีบห่อ การตลาด และการจัดวางต่างๆ เพื่อให้สามารถแข่งขันได้ เสรี พงศ์พิศ (2551:144-145) ลักษณะของวิสาหกิจชุมชน ใช้กรอบแนวดิ่งและแนวนอนดังนี้ แนวดิ่งคือ “ระดับและขั้นตอนการพัฒนา” ได้แก่ 1. ระดับครัวเรือน คือ วิสาหกิจแบบพึ่งตนเอง 2. ระดับชุมชนและเครือข่าย คือ วิสาหกิจแบบพอเพียง 3. ระดับธุรกิจ คือ วิสาหกิจแบบความก้าวหน้า ส่วนแนวนอนอันดับแรกนั้น คือวิสาหกิจที่ผลิตเพื่อ “ทดแทนการพึ่งภายนอก” “พัฒนาผลผลิตและทรัพยากร” และ “บริการ 9.2 แนวคิดเกี่ยวกับการมีส่วนร่วม การมีส่วนร่วม เป็นเรื่องที่เกี่ยวข้องทางด้านจิตใจและอารมณ์ (Mental and Emotional Involvement) ของบุคคลหนึ่งในสถานการณ์กลุ่ม (Group Situation) ซึ่งผลของการเกี่ยวข้องดังกล่าวเป็นเหตุเร้าใจให้กระทำการให้บรรลุจุดมุ่งหมายของกลุ่มนั้น กับทั้งทำให้เกิดความรู้สึกร่วมรับผิดชอบกับกลุ่มดังกล่าวด้วย (นิรันดร์ จงวุฒิเวศย์, 2527, หน้า 183) ซึ่งถ้าหากพิจารณาถึง “การพัฒนาแบบมีส่วนร่วม” แล้ว เมตต์ เมตต์การรุณ์จิต (2541, หน้า 22) ได้ให้ความหมายไว้ว่า เป็นกระบวนการให้ประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมเกี่ยวข้องในการดำเนินการพัฒนา ร่วมคิด ตัดสินใจแก้ปัญหาของตนเอง เน้นการมีส่วนร่วมเกี่ยวข้องอย่างแข็งขันของประชาชน ใช้ความคิดสร้างสรรค์ และสนับสนุนติดตามผลการปฏิบัติงานขององค์การและเจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้อง และ “การมีส่วนร่วมของประชาชนในการพัฒนาชุมชน” ปาริชาติ วลัยเสถียร (2537, หน้า 1) ได้เรียบเรียงจากหนังสือ Community Organization: Theory, Principles and Practice โดย Marray G. Ross ได้กล่าวว่า เป็นผลมาจากความเห็นพ้องกันในเรื่องของความต้องการและทิศทางของการเปลี่ยนแปลง ความเห็นพ้องต้องกันนั้นจะต้องมีมากพอจนเกิดความริเริ่มโครงการเพื่อปฏิบัติการ กล่าวคือ ต้องเป็นความเห็นชอบของคนส่วนใหญ่ที่จะเข้าปฏิบัติการนั้นๆ และนอกจากนั้นยังให้ความเห็นที่เกี่ยวกับเงื่อนไขที่จำเป็นของการมีส่วนร่วม 3 ประการคือ ความมีอิสระที่จะเข้าร่วมความสามารถที่จะเข้าร่วม และความเต็มใจที่จะเข้าร่วม สายทิพย์ สุคติพันธ์ (2534) กล่าวว่า การมีส่วนร่วมเป็นการเปลี่ยนแปลงกลไกในการพัฒนาจากการพัฒนาโดยรัฐมาเป็นการพัฒนาที่ประชาชนมีบทบาทหลัก การมีส่วนร่วมของประชาชนจึงหมายถึง การคืนอำนาจ (Empowerment) ในการกำหนดการพัฒนาให้แก่ประชาชน อย่างน้อยที่สุดประชาชนต้องมีส่วนร่วมในการริเริ่มวางแผน และดำเนินการในกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับสภาพความเป็นอยู่และอนาคตของเขา นเรศ สงเคราะห์สุข (2541) ได้ให้ความหมายของการมีส่วนร่วมของประชาชนในลักษณะที่เป็นกระบวนการของการพัฒนา ตั้งแต่ต้นจนสิ้นสุดกระบวนการ ได้แก่ การวิจัย (ศึกษาชุมชน) การวางแผน การตัดสินใจ การดำเนินงาน การบริหารจัดการ การติดตามและประเมินผล ตลอดจนการจัดสรรผลประโยชน์ที่เกิดขึ้น สุรัสวดี อาสาสรรพกิจ (2542) ได้ให้ความหมายของการมีส่วนร่วมของชุมชนเพื่อการพัฒนาและส่งเสริมการท่องเที่ยว หมายถึง กระบวนการที่เปิดโอกาสให้ผู้มีส่วนได้เสียในการพัฒนาและส่งเสริมการท่องเที่ยวในพื้นที่นั้นๆได้ร่วมกันคิด พิจารณาและตัดสินใจในการท่องเที่ยวในด้านที่ตนมีความถนัดและมีศักยภาพเพียงพอ รวมทั้งโอกาสที่จะได้เรียนรู้ซึ่งกันและกันระหว่างภาครัฐ เอกชน และประชาชนในท้องถิ่นนั้น รำพรรณ แก้วสุริยะ (2544) ได้ให้ความหมายการมีส่วนร่วมของชุมชนในการท่องเที่ยวว่า หมายถึง การให้โอกาสชุมชนยอมรับกิจกรรมการท่องเที่ยวแต่ละประเภท ร่วมดำเนินการ ร่วมวางแผนการจัดการด้วยกัน ร่วมลงทุนเป็นหุ้นส่วนด้วยกัน และได้รับผลประโยชน์ทั้งรายได้และผลกำไรอย่างเสมอภาคกัน ซึ่งสอดคล้องกับ สินธุ์ สโรบล (2545) ที่กล่าวถึงการมีส่วนร่วมในการจัดการท่องเที่ยว ว่าหมายถึง การมีสิทธิในการควบคุมดูและกระบวนการท่องเที่ยว โดยมีส่วนร่วมตั้งแต่ขั้นการสำรวจ วางแผน จัดการ ดำเนินการ ซึ่งนอกจากจะก่อให้เกิดรายได้หรือผลประโยชน์ต่อท้องถิ่นแล้ว ยังชี้ถึงความสำคัญของท้องถิ่นและเป็นกระบวนการเรียนรู้ลู่ทางการพัฒนาความสามารถในการพึ่งตนเองของชุมชนอีกด้วย สำหรับการวิจัยในครั้งนี้ผู้วิจัยได้เลือกศึกษาถึงการมีส่วนร่วมของประชาชนในท้องถิ่น ซึ่งหมายถึง บุคคลหรือกลุ่มบุคคลที่เข้ามามีส่วนร่วมในการบริหารจัดการการท่องเที่ยวไม่ว่าจะเป็นทางตรงหรือทางอ้อมในลักษณะของการร่วมรับรู้ ร่วมคิด ร่วมทำ ที่มีผลกระทบต่อตนเองหรือชุมชน ลักษณะการมีส่วนร่วมของประชาชน มนัส ศุภลักษณ์ (2544, หน้า 83) กล่าวถึงลักษณะการมีส่วนร่วมของชุมชนนั้น สามารถแบ่งได้เป็น 2 ลักษณะใหญ่ๆด้วยกัน ได้แก่ การมีส่วนร่วมแบบจอมปลอม (Pseudo-Participation) ซึ่งมี 2 รูปแบบ ได้แก่ การมีส่วนร่วมแบบได้รับการเลี้ยงดู (Domestication) เป็นการใช้อำนาจและการควบคุม ซึ่งผู้วางแผน บริหาร อภิสิทธิ์ชนท้องถิ่น นักวิชาการ หรือพวกมืออาชีพทั้งหลายมีอยู่ในมือ เป็นการทำให้เกิดการยอมรับโดยเทคนิคการมีส่วนร่วมแบบจอมปลอม ในการดึงดูดให้ประชาชนยอมตาม ในสิ่งซึ่งบุคคลภายนอกเหล่านี้เห็นดีเห็นควร เพื่อประโยชน์ของพวกเขามากกว่าที่จะให้สิทธิและอำนาจแก่ประชาชนผู้เข้าร่วม อีกลักษณะหนึ่งคือ การมีส่วนร่วมแบบให้ได้รับความช่วยเหลือ (Assistencialism หรือ Paternalism) ซึ่งอำนาจและการควบคุมยังคงอยู่ในมือของบุคคลภายนอก ประชาชนผู้เข้าร่วมได้รับข่าวสารข้อมูล และได้รับการปรึกษาหารือ ได้รับการช่วยเหลือหรือปลอบใจ ซึ่งเป็นการปฏิบัติที่ทำให้ผู้รับเป็นเหมือนวัตถุ ไม่สามารถเข้ามามีส่วนร่วมอย่างแข็งขันใดๆ ในเรื่องผลประโยชน์ อีกรูปแบบหนึ่งคือ รูปแบบการมีส่วนร่วมอย่างแท้จริง (Genuine Participation) แบ่งได้เป็น 2 รูปแบบ เช่นกัน ได้แก่ การมีส่วนร่วมแบบความร่วมมือ (Cooperation) ซึ่งเป็นกระบวนการที่ประชาชนร่วมมือกับบุคคลภายนอกในการทำกิจกรรมใดๆที่ผลลัพธ์จะกลายเป็นผลประโยชน์ของพวกเขา การตัดสินใจเกิดขึ้นโดยการเสวนาระหว่างบุคคลภายในและบุคคลภายนอก อำนาจและการควบคุมของประชาชนได้รับการแบ่งปันตลอดกระบวนการ รูปแบบที่สอง คือ การมีส่วนร่วมแบบประชาชนมีอำนาจ (Empowerment) ซึ่งเป็นรูปแบบที่สมบูรณ์ที่สุดซึ่งประชาชนจะมีศักดิ์ศรีและอำนาจในทุกมิติ ทุกขั้นตอน ตลอดกระบวนขององค์กร และกระบวนการ ซึ่งเพื่อที่จะได้มาซึ่งอำนาจดังกล่าว ประชาชนจะต้องสามารถควบคุมอย่างเบ็ดเสร็จ ในโครงการหรือสถาบัน รวมทั้งกระบวนการตัดสินใจและการบริหารจัดการ นำไปสู่การสร้างจิตสำนึกประชาธิปไตย ความสมานฉันท์ และการเป็นผู้นำ การมีส่วนร่วมควรอยู่ในรูปแบบของ “การกำหนดหนทางร่วมกัน” กับบุคคลภายนอก ซึ่งประชาชนผู้เข้าร่วมสร้างความหมายใหม่ให้เกิดขึ้นด้วยข้อต่อรองของพวกเขาเองโดยการเสวนาร่วม ซึ่งเป็นผลมาจากหลักการพื้นฐานของการออกแบบและวิธีวิจัยในกระบวนของการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมนั่นเอง แสดงให้เห็นว่า การมีส่วนร่วมที่แท้จริงจะเกิดขึ้นได้เฉพาะในรูปแบบของการมีส่วนร่วมที่แท้จริงเท่านั้นที่ประชาชนจะต้องมีบทบาทในทุกกระบวนการด้วยตนเอง โคเฮน และอัฟฮอฟ (1980. p. 219) สุเมธ ทรายแก้ว (2536, หน้า 15) และ ชูเกียรติ ลีสุวรรณ์ (2534, หน้า 72) กล่าวถึงลักษณะการมีส่วนร่วมของประชาชน 4 มิติ ดังนี้ มิติที่หนึ่ง คือการมีส่วนร่วมในการตัดสินใจ ว่าอะไรควรทำและทำอย่างไร มิติที่สอง คือ การมีส่วนร่วมในการปฏิบัติการ ประกอบด้วย การสนับสนุนด้านทรัพยากรการบริหาร และการประสานขอความร่วมมือ มิติที่สาม คือ การมีส่วนร่วมในผลประโยชน์ ไม่ว่าจะเป็นผลประโยชน์ทางด้านวัตถุ ผลประโยชน์ทางด้านสังคม หรือผลประโยชน์ส่วนบุคคล มิติที่สี่ คือ การมีส่วนร่วมในการประเมินผล ในทำนองคล้ายคลึงกัน เฉลิม เกิดโมลี (2543) ได้เสนอลักษณะของการมีส่วนร่วม คือ การร่วมคิดตัดสินใจ คือ ต้องทั้งร่วมคิดและต้องมีอำนาจตัดสินใจในระดับที่แน่นอนระดับหนึ่ง การร่วมปฏิบัติ คือ ร่วมในขั้นตอนของการดำเนินการทั้งหมด และการร่วมสนับสนุน อาจเป็นไปได้ตั้งแต่ให้ข่าวสารข้อมูล ถึงการสนับสนุนทรัพยากรบริการ ปาริชาติ วลัยเสถียร (2543, หน้า 144) กล่าวถึงลักษณะของการมีส่วนร่วม โดยแบ่งตามบทบาทและหน้าที่ของผู้เข้าร่วม ได้แก่ การเป็นสมาชิก การเป็นผู้เข้าประชุม การเป็นผู้บริจาคเงิน การเป็นกรรมการ และการเป็นประธาน ซึ่งสอดคล้องกับ ดุสิต เวชกิจ และคณะ (2547) และจินตนา ทองรอด (2529, หน้า 97) ได้ทำการศึกษาลักษณะของการมีส่วนร่วม และได้แบ่งลักษณะของการมีส่วนร่วมออกเป็น ได้แก่ การมีส่วนร่วมประชุม การมีส่วนร่วมออกเงิน การมีส่วนร่วมเป็นกรรมการ และการมีส่วนร่วมเป็นผู้นำ และพบว่าลักษณะของการมีส่วนร่วมของประชาชน ส่วนใหญ่จะเข้ามาร่วมในลักษณะของการใช้แรงงาน การร่วมออกเงินมากกว่าการแสดงความคิดเห็น หรือให้ข้อเสนอแนะ 9.3 แนวคิดเกี่ยวกับเศรษฐกิจพอเพียง ความเป็นมาของเศรษฐกิจพอเพียง เศรษฐกิจพอเพียง เป็นปรัชญาชาที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงมีพระราชดำรัส ชี้แนะแนวทางการดำเนินชีวิตแก่พสกนิกรชาวไทยมาโดยตลอดนานกว่า 30 ปี ตั้งแต่ก่อนเกิดวิกฤติการณ์ทางเศรษฐกิจ และเมื่อภายหลังได้ทรงเน้นย้ำแนวทางการแก้ไขเพื่อให้รอดพ้น และสามารถดำรงอยู่ได้อย่างมั่นคงและยั่งยืนภายใต้กระแสโลกาภิวัฒน์และความเปลี่ยนแปลงต่าง ๆ (สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ, 2550 : 3) การพัฒนาตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง คือ การพัฒนาที่ตั้งอยู่บนพื้นฐานของทางสายกลางและความไม่ประมาท โดยคำนึงถึงความพอประมาณ ความมีเหตุผล การสร้างภูมิคุ้มกันที่ดีในตัว ตลอดจนใช้ความรู้ความรอบคอบ คุณธรรม ประกอบการวางแผน การตัดสินใจและการกระทำปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง มีหลักพิจารณาอยู่ 5 ส่วน ดังนี้ 1. กรอบลักษณะ เป็นปรัชญาที่ชี้แนะแนวการดำรงอยู่และปฏิบัติตนในทางที่ควรจะเป็น โดยมีพื้นฐานมาจากวิถีชีวิตดั้งเดิมของสังคมไทย สามารถนำมาประยุกต์ใช้ได้ตลอดเวลา และการมองโลกเชิงระบบการที่มีการเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา มุ่งเน้นการรอดพ้นจากภัย และวิกฤต เพื่อความมั่นคงและความยั่งยืนของการพัฒนา 2. คุณลักษณะ เศรษฐกิจพอเพียงสามารถนำมาประยุกต์ใช้กับการปฏิบัติตนได้ในทุกระดับ โดยเน้นการปฏิบัติตนทางสายกลาง และการพัฒนาอย่างเป็นขั้นตอน 3. คำนิยาม ความพอเพียงจะต้องประกอบด้วย 3 คุณลักษณะพร้อม ๆ กัน ดังนี้ 3.1 ความพอประมาณ หมายถึง ความพอดีที่ไม่น้อยเกินไปและไม่มากเกินไปโดยไม่เบียดเบียนตนเองและผู้อื่น เช่น การผลิตและการบริโภคที่อยู่ในระดับพอประมาณ 3.2 ความมีเหตุผล หมายถึง การตัดสินใจเกี่ยวกับระดับของความเพียงพอนั้น จะต้องเป็นไปอย่างมีเหตุผล โดยพิจารณาจากเหตุปัจจัยที่เกี่ยวข้อง ตลอดจนคำนึงถึงผลที่คาดว่าจะเกิดขึ้นจากการกระทำนั้น ๆ อย่างรอบคอบ 3.3 การมีภูมิคุ้มกันที่ดีในตัว หมายถึง การเตรียมตัวให้พร้อมรับผลบกระทบและการเปลี่ยนแปลงด้านต่าง ๆ ที่จะเกิดขึ้น โดยคำนึงถึงความเป็นไปได้ของสถานการณ์ต่าง ๆ ที่คาดว่าจะเกิดขึ้นในอนาคตทั้งใกล้และไกล 4. เงื่อนไข การตัดสินใจและการดำเนินกิจกรรมต่าง ๆ ให้อยู่ในระดับพอเพียงนั้น ต้องอาศัยทั้งความรู้ และคุณธรรมเป็นพื้นฐาน ดังนี้ 4.1 เงื่อนไขความรู้ ประกอบด้วย ความรอบรู้เกี่ยวกับวิชาการต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องอย่างรอบด้าน ความรอบคอบที่จะนำความรู้เหล่านั้นมาพิจารณาให้เชื่อมโยงกัน เพื่อประกอบการวางแผนและความระมัดระวังในขั้นปฏิบัติ 4.2 เงื่อนไขคุณธรรม ที่จะต้องเสริมสร้าง ประกอบด้วย มีความตระหนักในคุณธรรมมีความซื่อสัตย์สุจริต และมีความอดทน มีความเพียร ใช้สติปัญญาในการดำเนินชีวิต ไม่โลภ และไม่ตระหนี่ 5. แนวทางการปฏิบัติ/ผลที่คาดว่าจะได้รับ จากการนำปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาประยุกต์ใช้ คือ การพัฒนาที่สมดุลและยั่งยืน พร้อมรับต่อการเปลี่ยนแปลงในทุกด้าน ทั้งด้านเศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดล้อม ความรู้และเทคโนโลยี (สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ, 2550 : 11-15) ความหมายของเศรษฐกิจพอเพียง สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สศช.). (2550 : 146-147) ได้ให้คำจำกัดความ “เศรษฐกิจพอเพียง” ซึ่งผู้ทรงคุณวุฒิคณะหนึ่งที่ติดตามพระราชดำรัสและพระราชกระแสอย่างใกล้ชิด และนำมาเรียบเรียงก่อนนำขึ้นกราบบังคมทูลเกล้าฯ ถวายขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตนำออกเผยแพร่มีใจความว่า ปรัชญาเศรษฐกิจแบบพอเพียง ชี้ถึงแนวการดำรงอยู่และปฏิบัติตนของประชาชนในทุกระดับตั้งแต่ระดับครอบครัว ระดับชุมชนจนถึงระดับรัฐ ทั้งในการบริหารและพัฒนาประเทศให้ดำเนินไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการพัฒนาเศรษฐกิจก้าวทันต่อโลกยุคโลกาภิวัตน์ ความพอเพียง หมายถึง ความพอประมาณ ความมีเหตุผล รวมถึงความจำเป็นที่จะต้องมีระบบภูมิคุ้มกันในตัวที่ดีพอสมควรต่อการมีผลกระทบใด ๆ อันเกิดจากการเปลี่ยนแปลงทั้งภายนอกและภายใน ทั้งนี้ต้องอาศัยความรู้ ความรอบคอบ และความระมัดระวังอย่างยิ่งในการนำวิชาการต่าง ๆ มาใช้ในการวางแผนและการดำเนินการทุกขั้นตอน และขณะเดียวกันจะต้องเสริมสร้างพื้นฐานจิตใจของคนในชาติโดยเฉพาะเจ้าหน้าที่ของรัฐ นักทฤษฎี และนักธุรกิจในทุกระดับให้มีสำนึกในคุณธรรม ความซื่อสัตย์สุจริต และให้มีความรอบรู้ที่เหมาะสม ดำเนินชีวิตด้วยความอดทน ความเพียร มีสติปัญญา และความรอบคอบ เพื่อให้สมดุลและพร้อมต่อการรองรับการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วและกว้างขวาง ทั้งด้านวัตถุ สังคม สิ่งแวดล้อม และวัฒนธรรมจากโลกภายนอกได้เป็นอย่างดี คณะอนุกรรมการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง (2549 : 8) ได้กล่าวถึงเศรษฐกิจพอเพียงว่า เป็นปรัชญาที่เป็นทั้งแนวคิด หลักการและแนวทางปฏิบัติตนของแต่ละบุคคล และองค์กร โดยคำนึงถึงความพอประมาณ กับศักยภาพของตนเองและสภาวะแวดล้อม ความมีเหตุผลและการมีภูมิคุ้มกันที่ดีในตัวเอง โดยใช้ความรู้อย่างถูกหลักวิชาการด้วยความรอบคอบและระมัดระวัง ควบคู่ไปกับการมีคุณธรรม ไม่เบียดเบียนกัน แบ่งปัน ช่วยเหลือซึ่งกันและกัน และร่วมมือปรองดองกันในสังคม ซึ่งจะช่วยเสริมสร้างสายใยเชื่อมโยงคนในภาคส่วนต่าง ๆ ของสังคมเข้าด้วยกัน สร้างสรรค์พลังในทางบวก นำไปสู่ความสามัคคี การพัฒนาที่สมดุลและยั่งยืนพร้อมรับต่อการเปลี่ยนแปลงภายใต้กระแสโลกาภิวัตน์ได้ สุเมธ ตันติเวชกุล (2542 : 53) เลขาธิการมูลนิธิชัยพัฒนา ได้สรุปความหมายของเศรษฐกิจพอเพียง หรือระบบเศรษฐกิจที่พึ่งตนเองได้ว่า หมายถึง ความสามารถของชุมชนเมือง รัฐ ประเทศ หรือภูมิภาคหนึ่ง ๆ ในการผลิตสินค้าและบริการทุกชนิดเพื่อเลี้ยงสังคมนั้น ๆ ได้โดยพยายามหลีกเลี่ยงที่จะต้องพึ่งพาปัจจัยต่าง ๆ ที่เรามิได้เป็นเจ้าของ และเศรษฐกิจพอเพียงในระดับบุคคลนั้น คือ ความสามารถในการดำรงชีวิตได้โดยไม่เดือดร้อน กำหนดความเป็นอยู่อย่างประมาณตนตามฐานะ ตามอัตภาพ และที่สำคัญไม่หลงใหลไปตามกระแสของวัตถุนิยม มีอิสรภาพ เสรีภาพ ไม่พันธนาการอยู่กับสิ่งใด สุรยุทธ์ จุลานนท์ (2549 : ปาฐกถาพิเศษ) ได้กล่าวถึงเศรษฐกิจพอเพียงไว้ว่า เป็นแนวทางที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้ทรงชี้ให้ประชาชนได้เห็นถึงแนวทางการปฏิบัติตนที่ควรจะเป็น เพื่อให้สามารถดำรงชีพได้โดยที่ไม่เดือดร้อน ซึ่งที่จริงแล้วก็เป็นแนวทางที่มีพื้นฐานมาจากวิถีชีวิตดั้งเดิมของคนไทย และสามารถนำไปใช้ได้ในทุกระดับ ในระดับบุคคล ครอบครัว ชุมชน จนถึงระดับประเทศ เกษม วัฒนชัย (2550 : 18) ได้กล่าวถึงเศรษฐกิจพอเพียงไว้ว่า หลักของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงเป็นหลักการพัฒนาอย่างยั่งยืนสำหรับทุกประเทศในโลก โดยเฉพาะการสร้างความเข้มแข็งเพื่อรองรับผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงอันเนื่องมาจากกระแสโลกาภิวัฒน์ วิทยา อธิปอนันต์ (2542 : ไม่ระบุหน้า) ได้สรุปความหมายไว้ว่า ตามกระแสพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เศรษฐกิจพอเพียง หมายถึง เป้าหมายหรือปรัชญาการดำเนินชีวิตหรือวิถีชีวิตของคนไทยให้อยู่อย่างพอประมาณตน ทางสายกลาง มีความพอเพียงและพอดีโดยไม่ทำให้ผู้อื่นเดือดร้อน สิ่งสำคัญต้องรู้จักพึ่งพาตนเองและทรัพยากรที่เรามีอยู่มาใช้ให้เกิดประโยชน์ ก่อนจะไปพึ่งพาคนอื่นหรือปัจจัยภายนอก หรือหมายถึง การที่อุ้มชูตนเองได้ให้มีความพอเพียงกับตัวเอง ครอบครัว และชุมชน อำพล เสนาณรงค์ (2541 : 2) ได้กล่าวว่า เศรษฐกิจพอเพียง หมายถึง ความสามารถของชุมชน เมือง รัฐ ประเทศ หรือภูมิภาคหนึ่ง ๆ ในการผลิตสินค้าและบริการทุกชนิดเพื่อเลี้ยงสังคมนั้น ๆ ได้โดยไม่ต้องพึ่งพาปัจจัยต่าง ๆ ที่เราไม่ได้เป็นเจ้าของ กรมส่งเสริมการเกษตร (2543 : 4) ได้ขยายความเกี่ยวกับเศรษฐกิจพอเพียงไว้ว่า เป็นการดำรงชีวิตหรือวิถีชีวิตของคนไทยให้อยู่อย่างพอประมาณตน เดินทางสายกลาง มีความพอดีและพอเพียงกับตนเอง ครอบครัว และชุมชน โดยไม่ต้องพึ่งพาปัจจัยภายนอกต่าง ๆ ที่เราไม่ได้เป็นเจ้าของ สิ่งสำคัญต้องรู้จักการพึ่งพาตนเอง โดยไม่ทำให้ผู้อื่นเดือดร้อน และรู้จักการนำทรัพยากรที่เรามีอยู่มาใช้ให้เกิดประโยชน์ในการดำเนินชีวิตประจำวัน เช่น รู้จักการนำปัจจัยพื้นฐานมาใช้ในการดำเนินชีวิตอย่างมีความสุขความสบาย และพอเพียงกับตนเอง ได้มีนักวิชาการได้แสดงทัศนและความคิดเห็นในเรื่องเศรษฐกิจพอเพียงในแง่มุ่มต่าง ๆ โดยมีรายละเอียดดังนี้ (สำนักผู้ตรวจราชการ กระทรวงศึกษาธิการ ประจำเขตตรวจราชการที่ 4, 2550 : 3-6 ซึ่งอ้างใน อภิชัย พันธเสน และคณะ. 2549 : 60-68) ปรัชญาแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง ตามความหมายของ ศ.นพ.ประเวศ วะสี เป็นส่วนหนึ่งของธรรมรัฐแห่งชาติ หรือเป็นส่วนหนึ่งในระเบียบวาระรีบด่วนของชาติ อันประกอบด้วย 1) สร้างคุณค่าและจิตสำนึกใหม่ 2) สร้างเศรษฐกิจพอเพียง 3) ปฏิรูประบบเศรษฐกิจมหภาคและการเงิน 4) ปฏิรูประบบรัฐทั้งการเมืองและระบบราชการ 5) ปฏิรูปการศึกษา 6) ปฏิรูปสื่อ 7) ปฏิรูปกฎหมาย ที่เมื่อเชื่อมโยงกันแล้วจะทำให้ประเทศไทยมีฐานที่เข้มแข็งและเติบโตต่อได้อย่างสมดุล เศรษฐกิจพอเพียงมีลักษณะเป็นเศรษฐกิจสายกลางหรือเศรษฐกิจแบบมัชฌิมาปฏิปทาที่เชื่อมโยง/สัมพันธ์กับความเป็นครอบครัว ชุมชน วัฒนธรรมและสิ่งแวดล้อม เป็นเศรษฐกิจที่บูรณาการเชื่อมโยงชีวิต จิตใจ สังคม สิ่งแวดล้อม และความเป็นประชาสังคม ดังนั้น อาจเรียกชื่อปรัชญาแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงได้ในชื่ออื่น ๆ เช่น เศรษฐกิจพื้นฐาน เศรษฐกิจดุลภาพ เศรษฐกิจบูรณาการ หรือเศรษฐกิจศีลธรรม เศรษฐกิจพอเพียงจึงมีความหมายถึงความพอเพียงอย่างน้อย 7 ประการ คือ 1. พอเพียงสำหรับทุกคน ทุกครอบครัว ไม่ใช่เศรษฐกิจแบบทอดทิ้งกัน 2. จิตใจพอเพียง รักเอื้ออาทรผู้อื่น 3. สิ่งแวดล้อมพอเพียง อนุรักษ์และเพิ่มพูนสิ่งแวดล้อมที่จะเป็นพื้นฐานในการประกอบอาชีพ 4. ชุมชนเข้มแข็งพอเพียง รวมตัวกันแก้ไขปัญหาต่าง ๆ เช่น ปัญหาสังคม ปัญหาความยากจนหรือปัญหาสิ่งแวดล้อม 5. ปัญญาพอเพียง เรียนรู้ร่วมกัน เท่าทันกับการเปลี่ยนแปลงของโลก 6. ตั้งอยู่บนพื้นฐานวัฒนธรรมพอเพียง เพราะเศรษฐกิจที่สัมพันธ์และเติบโตจากฐานทางวัฒนธรรม อันหมายถึง วิถีชีวิตของกลุ่มชนที่สัมพันธ์อยู่กับสิ่งแวดล้อมจึงจะเป็นเศรษฐกิจมั่นคง 7. มีความมั่นคงพอเพียง ไม่ผันผวนอย่างรวดเร็วจนกระทั้งมนุษย์ไม่สามารถรับได้ ศ.ดร.อภิชัย พันธเสน ได้สังเคราะห์ความคิดที่มีต่อแนวคิดปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงว่า มีสาระสำคัญที่เกี่ยวข้องกับพุทธเศรษฐศาสตร์ ซึ่งไม่แตกต่างจากแนวคิดทางเศรษฐศาสตร์อื่น ๆ แต่รากฐานวิธีคิดระหว่างพุทธเศรษฐศาสตร์แตกต่างจากเศรษฐศาสตร์กระแสหลักอื่น ๆ ซึ่งมีพื้นฐานวิธีคิดที่มาจากความเชื่อว่ามนุษย์มีเหตุผลและพยายามแสวงหาความพึงพอใจสูงสุด แต่พุทธเศรษฐศาสตร์เชื่อว่ามนุษย์เกิดมาพร้อมกับอวิชชาหรือความไม่รู้ อันเป็นต้นเหตุของความไร้เหตุผล “ปัญญา” ที่เกิดจากการรักษาศีลและมีสมาธิจะทำให้ความไร้เหตุผลของมนุษย์ลดลง และอธิบายว่าการที่แนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงเน้นย้ำถึงความพอประมาณและมีเหตุผลหรือการทำให้ดีที่สุดโดยมีการจัดการความเสี่ยงที่เหมาะสม (optimization through proper risk management) ทำให้สามารถประยุกต์ใช้ได้กับภาคเศรษฐกิจทุกสาขาของประเทศ เศรษฐกิจพอเพียงในทัศนะของ ดร.สุเมธ ตันติเวชกุล เป็นปรัชญาที่ว่าด้วยการวางรากฐานอันมั่นคง ยั่งยืนของบุคคลและสังคมที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงมีพระกรุณาธิคุณพระราชทานแก่พสกนิกรชาวไทยทั้งหลายโดยไม่จำกัดเฉพาะเกษตรกรเท่านั้น หากแต่ผู้ประกอบสัมมาชีพอื่น ๆ สามารถนำไปปรับประยุกต์ใช้ เพื่อสร้างความเข้มแข็ง ยั่งยืนให้แก่รากฐานของตนเองได้ และยังกล่าวถึงปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงในฐานะระบบเศรษฐกิจที่สามารถอุ้มชูตนเอง (relative self-sufficiency) อยู่ได้ระดับพื้นฐานโดยไม่เดือดร้อนได้ จึงจะสามารถสร้างความเจริญก้าวหน้าและฐานะทางเศรษฐกิจขั้นสูงต่อไปได้ โดยอธิบายว่าความสามารถในการอยู่ได้ในระดับพื้นฐานต้องยึดแนวทางสายกลาง (มัชฌิมาปฏิปทา) เป็นหลักในการดำรงชีวิต เพื่อสร้างความสามารถในการพึ่งตนเอง ประกอบด้วย 1) พึ่งตนเองทางจิตใจ มีจิตใจเข้มแข็งไม่ท้อแท้จะประสบความล้มเหลว หรือความยากลำบาก 2) พึ่งตนเองทางสังคม ช่วยเหลือเกื้อกูลกันภายในสังคม 3) พึ่งตนเองได้ทางทรัพยากรธรรมชาติ ทั้งทรัพยากรสังคมและทรัพยากรทางเศรษฐกิจ 4) พึ่งตนเองได้ทางเทคโนโลยีวิจัยและพัฒนาเทคโนโลยีที่เหมาะสมกับภูมิประเทศและสังคมไทย 5) พึ่งตนเองได้ทางเศรษฐกิจสามารถอยู่ได้ด้วยตนเองในระดับเบื้องต้น ซึ่งจะสามารถนำไปสู่การพัฒนาประเทศในระดับมหัพภาคต่อไปได้ด้วย ในการที่จะทำให้ได้ผลดังกล่าวบุคคลต้องละ ลดความฟุ่มเฟือย ประกอบอาชีพด้วยความสุจริต การแสวงหาผลประโยชน์ตั้งอยู่บนพื้นฐานของจริยธรรม ปฏิบัติตนในทางดีและไม่หยุดนิ่งที่จะใฝ่หาความรู้เพื่อหาหนทางให้ตนเองหลุดพ้นจากความทุกข์ยากที่เป็นอยู่ได้ เศรษฐกิจพอเพียงในทัศนะ ศ.เสน่ห์ จามริก เป็นระเบียบวาระแห่งโลกที่จะเป็นกำแพงต้าน “วัฒนธรรมล่าเหยื่อ” ของพลังทุนนิยม และเทคโนโลยีภายใต้ “ระเบียบโลกใหม่” (New Word Order) เศรษฐกิจพอเพียง คือ “การกลับฟื้นจิตวิญญาณมนุษย์สู่ชีวิตเศรษฐกิจที่แท้จริง อันประกอบด้วยมนุษย์กับธรรมชาติเป็นแก่นสาร” เศรษฐกิจพอเพียง ในความหมายกระบวนการพัฒนาของ ศ.เสน่ห์ จามริก มีฐานอยู่ที่เกษตรกรรมพออยู่พอกิน พร้อมด้วยกระบวนการเรียนรู้ยกระดับสู่เกษตรยั่งยืน โดยมีไร่นาระดับครัวเรือน เป็นหน่วยพื้นฐานที่กระจายออกไปเป็นเครือข่ายกว้างขวางยิ่งขึ้นตามลำดับ และพัฒนาให้มีบทบาทรอบด้านมากขึ้น เป็นช่องทางส่งเสริมให้พัฒนาตนเองเป็นอิสระจากกลไกลตลาดภายใต้อำนาจกำกับและควบคุมจากภายนอก 9.4 แนวคิดการวิจัยเชิงปฏิบัติการอย่างมีส่วนร่วม การวิจัยเชิงปฏิบัติการอย่างมีส่วนร่วม เป็นกระบวนการวิจัยที่นำแนวคิด 2 ประการมาผสมผสานกัน คือการวิจัยเชิงปฏิบัติการ (Action research) กับการวิจัยแบบมีส่วนร่วม (Participation research) มาใช้ในกระบวนการดำเนินการวิจัย ซึ่งการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมนี้เป็นวิธีการเรียนรู้จากประสบการณ์โดยอาศัยการมีส่วนร่วมอย่างแข็งขันจากทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องกับกิจกรรม แนวคิดเกี่ยวกับการวิจัยเชิงปฏิบัติการมีดังต่อไปนี้ กรมการศึกษานอกโรงเรียน (2538, หน้า 8) ได้ให้ความหมายไว้ว่า การวิจัยเชิงปฏิบัติการอย่างมีส่วนร่วม เป็นการวิจัยที่พยามยามศึกษาชุมชน โดยเน้นการวิเคราะห์ปัญหา ศึกษาแนวทางในการแก้ไขปัญหา ปฏิบัติตามแผน และติดตามประเมินผล ทั้งนี้ในการดำเนินการวิจัยทุกขั้นตอน ชาวบ้าน ประชาชน หรือสมาชิกของชุมชนนั้นๆจะต้องเข้ามามีส่วนร่วมด้วย พันธุ์ทิพย์ รามสูต (2540, หน้า 31) กล่าวว่า การวิจัยเชิงปฏิบัติการอย่างมีส่วนร่วมเป็นรูปแบบของการวิจัยที่ประชาชนผู้เคยเป็นประชากรที่ถูกวิจัยกลับบทบาทเปลี่ยนเป็นผู้ร่วมในการกระทำวิจัยนั้นเอง โดยการมีส่วนร่วมตลอดกระบวนการวิจัย จนกระทั่งการกระจายความรู้ที่ได้จากการวิจัยไปสู่การลงมือปฏิบัติ กมล สุดประเสริฐ (2540, หน้า 8) ได้ให้ความหมาย การวิจัยเชิงปฏิบัติการอย่างมีส่วนร่วมคือ การวิจัย ค้นคว้า และหาความรู้ตามหลักการของการวิจัยเชิงวิทยาศาสตร์แบบเดิมๆ แต่เน้นการมุ่งแก้ปัญหา และเป็นการวิจัยที่ดำเนินไปด้วยการมีส่วนร่วมของชุมชน ผู้ร่วมงาน รวมทั้งในกระบวนการวิจัยและในการมีหุ้นส่วนใช้ประโยชน์ของการวิจัย สุภางค์ จันทวานิช (2547, หน้า 67) กล่าวถึง การวิจัยเชิงปฏิบัติการอย่างมีส่วนร่วม ว่าหมายถึง วิธีการที่ใช้ชาวบ้านเข้ามามีส่วนร่วมร่วมวิจัย เป็นการเรียนรู้จากประสบการณ์ โดยอาศัยการมีส่วนร่วมอย่างแข็งขันของทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องกับกิจกรรมการวิจัย นับตั้งแต่การกำหนดปัญหาการดำเนินการ การวิเคราะห์ข้อมูล ตลอดจนหาแนวทางในการแก้ไขปัญหาหรือส่งเสริมกิจกรรม ชูเกียรติ ลีสุวรรณ์ (2531, หน้า 45) ได้สรุปลักษณะสำคัญของการวิจัยเชิงปฏิบัติอย่างมีส่วนร่วม ว่ามีลักษณะดังนี้ 1. เน้นการศึกษาชุมชน โดยมองคนในฐานะสมาชิกของชุมชนและพฤติกรรมของคนถูกำหนดโดยสภาพแวดล้อมทางกายภาพ เศรษฐกิจ สังคม การเมือง 2. เน้นการสังเกตและการสัมภาษณ์ รวมทั้งการใช้ชีวิตในชุมชนเพื่อให้ได้ข้อมูลเฉพาะเรื่องอย่างลึกซึ้ง 3. เน้นการใช้เวลาที่ยาวนานในการเก็บข้อมูล เพื่อให้สามารถแน่ว่านักวิจัยและชาวบ้านเข้าใจซึ่งกันและกันอย่างถูกต้อง ไม่คลาดเคลื่อน 4. เน้นการให้ความสำคัญกับข้อมูล และความคิดของชาวบ้าน การเก็บข้อมูลเป็นการแลกเปลี่ยนข่าวสาร แบบการสื่อสารสองทาง 5. เน้นการหาแนวทางแก้ไขปัญหา โดยประชาชนมีส่วนร่วมการวิเคราะห์ปัญหาชุมชน และศึกษาดูว่าทรัพยากรในท้องถิ่นมีอะไรบ้างที่จะนำไปสู่การแก้ไข 6. เน้นการให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการคัดเลือกโครงการเพื่อนำไปปฏิบัติ 7. เน้นให้ชาวบ้านมีส่วนร่วมในการดำเนินการแก้ปัญหา และสามารถทำต่อไปได้หลังจากนักวิจัยออกจากพื้นที่แล้ว ชอบ เข็มกลัด และโกวิทย์ พวงงาม (2537, หน้า 31) ได้นำเสนอแนวคิดและขั้นตอนของการวิจัยเชิงปฏิบัติการอย่างมีส่วนร่วมไว้ สรุปได้ดังนี้ การวิจัยเชิงปฏิบัติการอย่างมีส่วนร่วม เป็นยุทธวิธีที่จะช่วยให้ประชาชนสามารถรวมตัวกันขึ้นมาในรูปขององค์กรประชาชน และสามารถทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ มีความเข้มแข็ง ทั้งโครงสร้างและการดำเนินงานโดยอาศัยเงื่อนไขของการเพิ่มขีดความสามารถของประชาชนด้วยระบบข้อมูล ทำให้ประชาชนเห็นความสำคัญของข้อมูล เพราะข้อมูลจะช่วยให้ประชาชนสามารถวิเคราะห์ปัญหาของชุมชนและทำการพัฒนาต่อไปได้ ประกอบด้วยขั้นตอนของการดำเนินการวิจัย ดังนี้ 1. ระยะก่อนทำการวิจัย ประกอบด้วย - การคัดเลือกชุมชนและการเข้าถึงชุมชน - การบูรณาการตัวนักวิจัยเข้ากับชุมชน - การสำรวจข้อมูลเบื้องต้นของชุมชน - การแพร่แนวคิด PAR แก่ชุมชน 2. ระยะการทำวิจัย ประกอบด้วย - การศึกษาและวิเคราะห์ปัญหาร่วมกับชุมชน - การพิจารณากำหนดปัญหา - การออกแบบการวิจัยและการเก็บรวบรวมข้อมูล - การวิเคราะห์ข้อมูล - การนำเสนอข้อมูลต่อชุมชน 3. ระยะการจัดทำแผน ประกอบด้วย - การกำหนดโครงการหรือกิจกรรม - การศึกษาความเป็นไปได้ของแผนงาน - การวางแผนเพื่อติดตามและประเมินผลการปฏิบัติงาน 4. ระยะการนำแผนไปปฏิบัติ ประกอบด้วย - การกำหนดทีมงานปฏิบัติงาน - การอบรมผู้ปฏิบัติงานเพื่อเพิ่มพูนศักยภาพในชุมชน 5. ระยะการติดตามและประเมินผลการปฏิบัติงาน การติดตามและประเมินผล นับว่าเป็นกิจกรรมที่สำคัญในกระบวนการปฏิบัติการอย่างมีส่วนร่วม ดังนั้น ควรมีการจัดตั้งทีมงานติดตามและประเมินผลการปฏิบัติงาน โดยการรับฝึกอบรมความรู้เทคนิคในการติดตามและประเมินผลโครงการ และจะต้องรวบรวมข้อมูลและผลการประเมินเสนอต่อที่ประชุมหมู่บ้านรับทราบและให้ข้อคิดเห็นเพิ่มเติม ดังนั้น การศึกษาในครั้งนี้จึงเลือกใช้รูปแบบของการวิจัยปฏิบัติการอย่างมีส่วนร่วม เนื่องจากรูปแบบการวิจัยนี้เปลี่ยนแนวความคิดของนักวิจัยให้เชื่อมั่นในศักยภาพของชุมชนก่อให้เกิดความเข้มแข็งของชุมชนซึ่งเป็นการพัฒนาจากรากฐานของประเทศ และสอดคล้องกับแนวความคิดการพัฒนาในปัจจุบันที่เน้นการพัฒนาที่ยึดประชาชนเป็นศูนย์กลาง และแก้ปัญหาด้วยกระบวนการเรียนรู้ ทฤษฎี สมมุติฐาน กรอบแนวความคิด : - วิธีการดำเนินการวิจัย และสถานที่ทำการทดลอง/เก็บข้อมูล : ผู้วิจัยได้เสนอวิธีดำเนินการวิจัยตามขั้นตอน ดังต่อไปนี้ ขั้นตอนที่ 1 ขั้นเตรียมความพร้อม 1) ศึกษารวบรวมเอกสารที่เกี่ยวข้องจากวารสาร งานวิจัย บทความ จากฐานข้อมูลต่างๆ 2) ประชุมชี้แจงโครงการวิจัยระหว่างนักวิจัยและนักวิจัยในพื้นที่ เพื่อจัดทำแผนปฏิบัติการร่วมกัน 3) จัดเวทีระดมความคิดเห็นเพื่อจัดทำเครื่องมือในเก็บรวบรวมศักยภาพของชุมชนในตำบลทับกฤช อำเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค์ 4) เก็บรวบรวมข้อมูลศักยภาพของชุมชนในตำบลทับกฤช อำเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค์ ขั้นตอนที่ 2 ขั้นดำเนินการ 1) จัดเวทีระดมความคิดและสร้างความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับวิสาหกิจชุมชน 2) ระดมความคิดเห็นการพัฒนาอาชีพผลิตภัณฑ์จากบัว 3) พัฒนาศักยภาพของชุมชนด้านอาชีพผลิตภัณฑ์จากบัวเพื่อพัฒนาระบบเศรษฐกิจของชุมชนบนฐานเศรษฐกิจพอเพียง ขั้นตอนที่ 3 ขั้นการพัฒนาและบูรณาการองค์ความรู้ 1) ระดมความคิดและถอดบทเรียนเกี่ยวกับกลไกการบูรณาการความรู้ด้านอาชีพผลิตภัณฑ์จากบัวเพื่อพัฒนาระบบเศรษฐกิจของชุมชนบนฐานเศรษฐกิจพอเพียง 2) ส่งเสริมและสร้างกลไกในด้านอาชีพผลิตภัณฑ์จากบัวเพื่อพัฒนาระบบเศรษฐกิจของชุมชนบนฐานเศรษฐกิจพอเพียง โดยการอบรม/การศึกษาดูงาน 3) ดำเนินการบูรณาการองค์ความรู้ด้านอาชีพผลิตภัณฑ์จากบัว (การเรียนรู้ การปรับปรุง และการปฏิบัติ) เพื่อพัฒนาระบบเศรษฐกิจของชุมชนบนฐานเศรษฐกิจพอเพียงที่เหมาะสมสอดคล้องกับพื้นที่ 4) จัดประชุมแลกเปลี่ยนบทเรียนในการพัฒนาอาชีพผลิตภัณฑ์จากบัว เพื่อพัฒนาระบบเศรษฐกิจของชุมชนบนฐานเศรษฐกิจพอเพียง ขั้นตอนที่ 4 ขั้นการวิเคราะห์และการประเมินผล 1) การวิเคราะห์ สังเคราะห์ สรุปภาพรวมเกี่ยวกับการพัฒนาศักยภาพของชุมชนด้านอาชีพผลิตภัณฑ์จากบัวเพื่อพัฒนาระบบเศรษฐกิจของชุมชนบนฐานเศรษฐกิจพอเพียง คำอธิบายโครงการวิจัย (อย่างย่อ) : - จำนวนเข้าชมโครงการ : 572 ครั้ง รายชื่อนักวิจัยในโครงการ ชื่อนักวิจัย ประเภทนักวิจัย บทบาทหน้าที่นักวิจัย สัดส่วนปริมาณงาน(%) -อุทัยวรรณ ภู่เทศ บุคลากรภายในมหาวิทยาลัย หัวหน้าโครงการวิจัย 100 กลับไปหน้าโครงการวิจัยทั้งหมด