กลับไปหน้าโครงการวิจัยทั้งหมด รหัสโครงการ : R000000147 ชื่อโครงการ (ภาษาไทย) : การบูรณาการระบบบัญชีครัวเรือนเพื่อการบริหารตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ชื่อโครงการ (ภาษาอังกฤษ) : Integrated household accounting system for philosophy sufficiency economy management คำสำคัญของโครงการ(Keyword) : - หน่วยงานเจ้าของโครงการ : คณะเทคโนโลยีการเกษตรและเทคโนโลยีอุตสาหกรรม ลักษณะโครงการวิจัย : โครงการวิจัยเดี่ยว ลักษณะย่อยโครงการวิจัย : ไม่อยู่ภายใต้แผนงานวิจัย/ชุดโครงการวิจัย ประเภทโครงการ : โครงการวิจัยใหม่ สถานะของโครงการ : propersal งบประมาณที่เสนอขอ : 425000 งบประมาณทั้งโครงการ : 425,000.00 บาท วันเริ่มต้นโครงการ : 13 มกราคม 2557 วันสิ้นสุดโครงการ : 12 มกราคม 2558 ประเภทของโครงการ : งานวิจัยประยุกต์ กลุ่มสาขาวิชาการ : สังคมศาสตร์ สาขาวิชาการ : สาขาเศรษฐศาสตร์ กลุ่มวิชาการ : อื่นๆ ลักษณะโครงการวิจัย : ระดับชาติ สะท้อนถึงการใช้ความรู้เชิงอัตลักษณ์ : ไม่สะท้อนถึงการใช้ความรู้เชิงอัตลักษณ์ สร้างความร่วมมือประหว่างประเทศ GMS : ไม่สร้างความร่วมมือทางการวิจัยระหว่างประเทศ นำไปใช้ในการพัฒนาคุณภาพการศึกษา : ไม่นำไปใช้ประโยชน์ในการพัฒนาณภาพการศึกษา เกิดจากความร่วมมือกับภาคการผลิต : ไม่เกิดจากความร่วมมือกับภาคการผลิต ความสำคัญและที่มาของปัญหา : แนวทางหนึ่งที่ประชาชนคนไทยควรยึดตามแนวทางปรัชญา “เศรษฐกิจพอเพียง” ของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวที่ทรงมองเห็นถึงความสำคัญของการสร้างภูมิคุ้มกันให้กับตัวเอง รู้จักความพอมีพอกินพอมีพอใช้ คำนึงถึงหลักเหตุผลและการประมาณตัวเอง พร้อมกับทรงเตือนสติประชาชนคนไทยไม่ให้ประมาท โดยเฉพาะการใช้จ่ายเงินอันเป็นปัจจัยสำคัญในการดำเนินชีวิต อันเนื่องมาจากในสภาวะเศรษฐกิจสังคมปัจจุบันที่เต็มไปด้วยกระแสวัตถุนิยม และความฟุ่มเฟือย ฟุ้งเฟ้อ จนทำให้คนไทยหลงเดินทางผิดไปตามกระแสนิยมจนกลายเป็นปัญหา โดยเฉพาะปัญหาหนี้สินที่ไม่มีวันจบสิ้น จากการดำเนินชีวิตประจำวัน ซึ่งการจะดำรงชีวิตให้อยู่รอดภายใต้สังคมในปัจจุบัน บัญชีครัวเรือน มิได้หมายถึง การทำบัญชีหรือบันทึกรายรับจ่ายประจำวันเท่านั้น แต่อาจหมายถึงการบันทึกข้อมูลด้านอื่นๆ ในชีวิต ในครอบครัว และของตนเอง ได้ด้วย เช่น บัญชีทรัพย์สิน พันธุ์พืช พันธุ์ไม้ ในบ้านเราในชุมชนเรา บัญชีความรู้ความคิดของเรา บัญชีภูมิปัญญาด้านต่างๆ ของเรา เป็นต้น หมายความว่าสิ่งหรือเรื่องราวต่างๆ ในชีวิตของเรา เราจดบันทึกได้ทุกเรื่อง หากประชาชนทุกคนจดบันทึกจะมีประโยชน์ต่อตนเอง ครอบครัว ชุมชนและประเทศ จะเป็นแหล่งเรียนรู้ ครอบครัวเรียนรู้ ชุมชนเรียนรู้ การทำบัญชีหรือการจดบันทึกนี้สำคัญยิ่งใหญ่มาก การทำบัญชีครัวเรือนเป็นการจดบันทึกรายรับรายจ่ายประจำวันของครัวเรือน และสามารถนำข้อมูลมาวางแผนการใช้จ่ายเงินในอนาคตได้อย่างเหมาะสม ทำให้เกิดการออม การใช้จ่ายเงินอย่างประหยัดคุ้มค่า ไม่ฟุ่มเฟือย ดังนั้นการทำบัญชีครัวเรือนมีความสำคัญดังนี้ (1) ทำให้ตนเองและครอบครัวทราบรายรับ รายจ่าย หนี้สิน และเงินคงเหลือในแต่ละวันรายรับ หรือ รายได้ คือ เงิน หรือสินทรัพย์ที่วัดมูลค่าได้ ที่ได้รับจากการประกอบอาชีพ หรือผลตอบแทนที่ได้รับจากการให้ผู้อื่นใช้สินทรัพย์ หรือ ผลตอบแทนจากการลงทุนในรูปแบบต่างๆ เช่น รายได้จากค่าจ้างแรงงาน เงินเดือน ดอกเบี้ยรับจากเงินฝากธนาคาร หรือ จากเงินให้กู้ยืม รายได้จากการขายสินค้าหรือบริการ เป็นต้น (2) นำข้อมูลการใช้จ่ายเงินภายในครอบครัวมาจัดเรียงลำดับความสำคัญของรายจ่าย และวางแผนการใช้จ่ายเงิน โดยพิจารณาแต่ละรายการในแต่ละวันมีรายจ่ายใดที่มีความสำคัญมาก และรายจ่ายใดไม่จำเป็นให้ตัดออก เพื่อให้การใช้จ่ายเงินภายในครอบครัวมีพอใช้และเหลือเก็บเพื่อการออมทรัพย์สำหรับใช้จ่ายสิ่งที่จำเป็นในอนาคต การวางแผนการใช้จ่ายเงินให้เหมาะสมระหว่างรายรับและรายจ่ายครอบครัวต้องมีรายรับมากกว่ารายจ่าย หากพบว่ารายรับน้อยกว่ารายจ่าย ต้องหาแนวทางนำเงินมาใช้จ่ายให้พอเพียง โดยอาจต้องกู้ยืมเงินมาใช้จ่าย แต่การกู้ยืมเงินไม่ใช่แนวทางแก้ไขปัญหาดังกล่าวได้ เพียงแต่ช่วยให้การใช้จ่ายมีสภาพคล่องชั่วขณะเท่านั้น และในระยะยาวยังส่งผลให้ครอบครัวมีภาวะหนี้สินจำนวนมากทั้งเงินต้นและดอกเบี้ยซึ่งจะเพิ่มจำนวนมากขึ้นตามระยะเวลาที่ยาวนานในการกู้ยืมเงิน เป็นปัญหาที่แก้ไขได้ยาก สำหรับการแก้ไขปัญหาการขาดสภาพคล่องในการใช้จ่ายเงินหรือปัญหารายรับไม่เพียงพอกับรายจ่ายนั้นมีแนวทางดังนี้ (1) การตัดรายจ่ายที่ไม่จำเป็นออก เพื่อลดภาวการณ์จ่ายเงินออกจากครอบครัว เช่น รายจ่ายเกี่ยวกับการพนัน สิ่งเสพติดของมึนเมา รายจ่ายฟุ่มเฟือย เป็นต้น เป็นการสร้างนิสัยมิให้ใช้จ่ายฟุ่มเฟือย (2) การลดรายจ่ายที่จำเป็นลง เพื่อสร้างนิสัยการประหยัด อดออม การใช้ทรัพยากรที่มีอยู่จำกัดอย่างคุ้มค่า เช่น การปลูกผัก ผลไม้ไว้รับประทานเอง เพื่อช่วยลดค่าอาหาร และค่าเดินทางไปตลาด อีกทั้งทำให้สุขภาพดีอีกด้วย ลดการใช้น้ำมันเชื้อเพลิงแล้วหันมาออกกำลังกายโดยการปั่นจักรยาน หรือ การเดิน การวิ่งแทนการขับรถจักรยานยนต์ หรือรถยนต์ เป็นต้น (3) การเพิ่มรายรับ หารายได้เสริมนอกเวลาทำงานปกติ เช่น การใช้เวลาว่างรับจ้างตัดเย็บเสื้อผ้า การขายอาหารหลังเลิกงาน การปลูกผัก หรือเลี้ยงสัตว์ไว้ขาย เป็นต้น (4) การทำความเข้าใจกันภายในครอบครัวเพื่อให้ทุกคนร่วมมือกันประหยัด รู้จักอดออม การใช้ทรัพยากรต่างๆ ลด ละ เลิก รายจ่ายหรือสิ่งที่ไม่จำเป็นและช่วยกับสร้างรายรับให้พอเพียง เหมาะสมกับเศรษฐกิจปัจจุบัน จากความสำคัญของการทำบัญชีครัวเรือนดังกล่าวจึงมีความสำคัญอย่างยิ่งและสอดคล้องตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง ของปรัชญา กล่าวคือ (1) ความพอประมาณ ซึ่งหมายถึงความพอดีๆ ไม่มากไม่น้อยเกินไป ไม่สุดโต่ง และไม่เติบโตเร็วเกินไป (2) ความมีเหตุผล คือ ทุกอย่างต้องมีที่มาที่ไป สามารถอธิบายได้ มีเหตุมีผลรับกัน (3) ความมีภูมิคุ้มกันที่ดี คือ ต้องปกป้องคุ้มครองไม่ให้กระทำสิ่งที่เสี่ยงเกินไป ไม่เสี่ยงในเรื่องที่ไม่ควรเสี่ยง หากเอาหลักการดังกล่าวมาประยุกต์ในเรื่องเงินๆ ทองๆ ก็จะเริ่มต้นที่บุคคลต้องทำการทำงานอย่างมีคุณธรรม อยู่บนพื้นฐานของความซื่อสัตย์สุจริต มีความมะนะอดทนและพากเพียร และมีความรอบรู้ กระทำการด้วยความรอบคอบ ไม่บุ่มบ่าม จึงจะก้าวหน้าในงาน มีรายได้สม่ำเสมอ ไม่มีอุปสรรคและปัญหาในชีวิตอันเกิดจากการคดโกงหรือความไม่รอบคอบ เมื่อหักส่วนหนึ่งของรายได้เป็นเงินออมเพื่อเอาไปลงทุนให้เกิดเป็นรายได้อีกทางหนึ่ง ก็อยู่ในขนาดที่พอเหมาะพอควร ไม่ตึงไม่เกินไปในเรื่องการออมจนชีวิตเครียดขาดความสุข สุดโต่งในพฤติกรรมจนขาดมนุษย์สัมพันธ์ที่ดีกับผู้อื่น และเมื่อจะนำไปลงทุนก็อยู่บนความมีเหตุมีผล ไม่หวือหวาตามผู้อื่นอย่างขาดความรอบรู้และรอบคอบ ไม่บุ่มบ่ามอย่างขาดสติจนอาจถูกคนอื่นหลอกลวงได้ ที่สำคัญที่สุดของการลงทุนก็คือ มี ”ภูมิคุ้มกัน” ที่ดี ไม่ลงทุนอย่างเสี่ยงเกินกว่าที่จะเกิดความเสียหายที่เกิดขึ้นได้ ไม่คาดหวังผลตอบแทนที่มากและเติบโตเกินความเป็นจริง อยู่บนโลกของความเป็นจริงที่คาดหวังผลตอบแทนที่พอเหมาะ และมีความสุขพอใจกับผลตอบแทนที่ได้รับ หากทุกคนใช้ “เศรษฐกิจพอเพียง” ในเรื่องการทำงาน การหา รายได้ การออม การลงทุน ตลอดจนการใช้จ่าย มีความพอใจกับรายได้ที่งอกเงยในรูปของผลประโยชน์จากการลงทุน รวมทั้งสิ่งอื่นๆ ที่ตนเองได้รับแล้ว ชีวิตก็จะมีความสุข เพราะมีความมั่นคงและยั่งยืนอีกทั้งยังมีความสุขใจด้วย ดังนั้นผู้วิจัยจึงทำการบูรณาการระบบบัญชีครัวเรือน เพื่อการบริหารตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง โดยทำการวิจัยทั้งแนวทางเชิงคุณภาพและแนวทางเชิงปริมาณ กล่าวคือ แนวทางเชิงคุณภาพ ผู้วิจัยทำการศึกษาระบบบัญชีต่างๆ ในระดับชุมชน สภาพปัญหาต่างๆ ที่เกิดขึ้น เพื่อบูรณาการสร้างรูปแบบระบบบัญชีครัวเรือนตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง กล่าวคือ (1) หลักความพอประมาณ (2) หลักความมีเหตุผล และ (3) หลักความมีภูมิคุ้มกัน ให้ครัวเรือนสามารถจัดทำบัญชีครัวเรือนและรายงานทางการเงินของครัวเรือนได้อย่างถูกต้องและเข้าใจง่าย สำหรับแนวทางเชิงปริมาณ ผู้วิจัยทำการวัดผลการอบรม เปรียบเทียบก่อน-หลัง การอบรมและทำการวิเคราะห์เส้นทาง (Path analysis) โดยจัดอบรมการจัดทำบัญชีครัวเรือนให้มีความรู้ ความเข้าใจ สามารถปฏิบัติได้จริงเกี่ยวกับการบันทึกบัญชี การวิเคราะห์รายการค้าถึงรายจ่ายที่จำเป็นและไม่จำเป็นสำหรับครัวเรือน เพื่อการวางแผนการใช้จ่ายในครัวเรือน ตลอดจนทราบผลการทดสอบที่ได้ผ่านการอบรมก่อนและหลังการฝึกอบรม จากการจัดทำบัญชีครัวเรือนเพื่อการบริหารตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง จุดเด่นของโครงการ : - วัตถุประสงค์ของโครงการ : 1. เพื่อศึกษาการจัดทำบัญชีในระดับชุมชน ตลอดจนปัญหาที่เป็นอยู่ในปัจจุบันของเกษตรกร 2. เพื่อบูรณาการสร้างรูปแบบการจัดทำบัญชีครัวเรือนเพื่อการบริหารตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง 3. เพื่อทดลองใช้รูปแบบบูรณาการระบบการจัดทำบัญชีครัวเรือนเพื่อการบริหารตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ขอบเขตของโครงการ : การนำเทคนิคการวิเคราะห์หลายตัวแปร ได้แก่ เทคนิคการวิเคราะห์การผันแปร หรือการวิเคราะห์ความแปรปรวน (ANOVA) ได้นำมาใช้ในการวิเคราะห์ผลของการฝึกอบรมเปรียบเทียบก่อน-หลังการฝึกอบรม และการวิเคราะห์เส้นทาง (path analysis) เนื่องจากในการวิเคราะห์ครั้งนี้ ได้ใช้ทั้งแนวทางเชิงปริมาณ และแนวทางเชิงคุณภาพ ในการรายงานข้อค้นพบ ผู้วิจัยจะนำเสนอในส่วนที่เป็นการวิเคราะห์เชิงปริมาณก่อน แล้วเสริมด้วยข้อค้นพบที่ได้จากแนวทางเชิงคุณภาพ ผลที่คาดว่าจะได้รับ : 1. ทราบแนวทางการปฏิบัติทางการบัญชีของครัวเรือน ตลอดจนปัญหาเพื่อการบริหารในครัวเรือนตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง 2. ทำให้ทราบต้นแบบการทำบัญชีเพื่อนำไปใช้ได้กับครัวเรือนในเขตพื้นที่อื่น ๆ 3. ทำให้ชุมชนมีความเข้มแข็งและมีศักยภาพในการพัฒนาเมืองและชุมชนที่ยั่งยืน การทบทวนวรรณกรรม/สารสนเทศ : จากการทบทวนวรรณกรรม ศึกษาค้นคว้ารายงานผลการศึกษา บทความ และวารสาร ที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนารูปแบบระบบบัญชีของกลุ่มธุรกิจ โดยต้องทบทวนวรรณกรรมเกี่ยวกับระบบบัญชีที่มีความเกี่ยวข้องในชุมชนดังหัวข้อต่อไปนี้ (1) ระบบบัญชี (2) การจำแนกบัญชี (3) การบัญชีการเงินและการบัญชีบริหาร (4) ระบบบัญชีสหกรณ์การเกษตร (5) ระบบบัญชีครัวเรือน และ(6) วัตถุประสงค์และหลักการจัดทำบัญชีที่มีต่อการบริหารจัดการในครัวเรือน 1. ระบบบัญชี ในการพัฒนาระบบบัญชีครัวเรือน จำเป็นจะต้องทำบัญชีอย่างถูกต้องตามขั้นตอนง่ายต่อความเข้าใจตลอดจนสามารถวัดผลการดำเนินงานและทราบฐานะทางการเงินของเกษตรกรได้นั้น ต้องทราบ ระบบบัญชี การจำแนกบัญชี เพื่อให้สอดคล้องกับการทำวิจัย คำว่า “การบัญชี” ได้มีผู้ให้คำจำกัดความไว้มากมาย แต่ที่นิยมใช้กันมากได้แก่คำจำกัดความของสมาคมผู้สอบบัญชีรับอนุญาตของประเทศสหรัฐอเมริกา (The American Institute of Certified Public Accounts หรือที่เรียกย่อว่า AICPA) ซึ่งได้ให้คำจำกัดความไว้ดังนี้ การบัญชี เป็น การจดบันทึก การจัดหมวดหมู่ การสรุปผล ของเหตุการณ์ที่สำคัญเกี่ยวกับการเงินโดยใช้หน่วยเงินตรา รวมทั้งการแปลความของผลการปฏิบัตินั้นด้วย จากคำจำกัดความดังกล่าว ผู้วิจัยพอจะสรุปหน้าที่ทางการบัญชี ซึ่งได้สอดคล้องกับเครน (Kren, 1998) ได้ดังนี้ (1) การจดบันทึก เป็นการนำรายการทางการเงินที่เกิดขึ้น บันทึกลงในสมุดรายวันขั้นต้น โดยเรียงลำดับตามเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นก่อนหลัง เพื่อให้ทราบว่าในแต่ละวันมีรายการอะไรเกิดขึ้นบ้าง (2) การจัดหมวดหมู่ เป็นการนำรายการที่จดบันทึกไว้ในสมุดรายวันขั้นต้นมาจัดแบ่งหมวดหมู่ตามประเภทของรายการ เพื่อความสะดวกในการนำข้อมูลไปใช้ (3) การสรุปผล เมื่อสิ้นระยะเวลาหนึ่ง ผู้ทำบัญชีจะนำข้อมูลที่แบ่งหมวดหมู่แล้วรวบรวม เพื่อสรุปผลการดำเนินงานของกิจการ โดยจัดให้อยู่ในรูปของงบการเงิน (4) การวิเคราะห์ตีความ เป็นการนำงบการเงินของกิจการมาวิเคราะห์ตีความโดยแสดงการเปรียบเทียบอาจอยู่ในรูปของอัตราส่วน อัตราร้อยละหรือเปรียบเทียบข้อมูลในอดีต เพื่อที่กลุ่มบุคคลต่าง ๆ สามารถจะนำข้อมูลไปใช้ได้สะดวก ขั้นตอนดังกล่าวข้างต้นสอดคล้องกับสิ่งที่บาร์เน็ต และ คอลด์เมล (Barnet & Caldmell, 2002) เรียกว่า วงจรบัญชี (the accounting cycle) ระบบบัญชี เป็นระบบการจัดเก็บข้อมูลทางการเงินอันประกอบด้วยแบบฟอร์ม หรือเอกสารต่าง ๆ (Gray & Perks, 1992) บันทึกทางการบัญชี รายงาน ตลอดจนวิธีการและอุปกรณ์ต่าง ๆ ที่ได้นำมาใช้ในการรวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับการดำเนินงานและการเงินของกิจการแห่งใดแห่งหนึ่งให้แก่ฝ่ายจัดการ เพื่อช่วยให้ฝ่ายจัดการสามารถปฏิบัติหน้าที่อันอยู่ในความรับผิดชอบของตนให้ลุล่วงไปด้วยดี และเพื่อเสนอข้อมูลแก่บุคคลภายนอกผู้มีส่วนเกี่ยวข้องกิจการนั้น เช่น ผู้ถือหุ้น เจ้าหนี้ และ ส่วนราชการ เป็นต้น (Burke, 1994) ระบบบัญชี เป็นระบบการจัดทำแบบฟอร์ม การบันทึกรายการ และทำรายงานเพื่อให้ได้ข้อมูลต่าง ๆ แก่ฝ่ายจัดการเมื่อต้องการ ( Choi & Muelle, 1994 ) โดยประกอบด้วยส่วนสำคัญตามที่ไลย์ออล แมดทิว และพีรีร่า (Lyall, 1992 ; Mathews & Perera, 2001) กล่าวคือ ระบบบัญชีประกอบด้วย เอกสารและบันทึกทางการบัญชี ซึ่งประกอบด้วยสิ่งต่าง ๆ ดังต่อไปนี้ แบบฟอร์มต่าง ๆ เช่น ใบกำกับสินค้า (invoice) ใบสำคัญสั่งจ่าย (vouchers) ใบเสร็จรับเงิน (receipt) ฯลฯ แบบฟอร์มเหล่านี้จำเป็นต้องใช้ในงานประจำวันกิจการ และใช้เป็นหลักฐานในการลงบัญชีด้วย สมุดลงรายการเบื้องต้นหรือสิ่งอื่นที่ใช้ทดแทน สมุดรายการเบื้องต้น(journal report) นี้จะใช้ลงบันทึกรายการที่เกิดขึ้นครั้งแรก สมุดลงรายการเบื้องต้น(Spicer, 1998)ได้แก่ สมุดเงินสดรับ สมุดเงินสดจ่าย สมุดซื้อ สมุดขาย สมุดรายวันรายได้ ฯลฯ บัญชีแยกประเภท (general ledger) ซึ่งใช้ลงรายการที่ผ่านมาจากสมุดลงรายการเบื้องต้น รายงานหรืองบต่าง ๆ ซึ่งจะต้องเสนอต่อฝ่ายจัดการ ผู้ถือหุ้น เจ้าหนี้ และส่วนราชการ เช่น รายงานการขาย รายงานเงินสดรับ งบกำไรขาดทุน งบกำไรสะสม และงบดุล เป็นต้น ในส่วนที่เกี่ยวข้องกับเอกสารของระบบบัญชี เดวิดสันและคณะ (Davidson, et al., 1996) ได้แสดงเอกสารองค์ประกอบของระบบบัญชี (components of the accounting system ) ซึ่งประกอบด้วย อัตราส่วนทางการเงิน งบกำไรขาดทุน งบดุล การวิเคราะห์งบการเงิน งบกระแสเงินสด โดยแต่ละองค์ประกอบมีขั้นตอนดังต่อไปนี้ คือ การบันทึกในสมุดรายวันผ่านไปบัญชีแยกประเภท และออกมาเป็นงบการเงินนั่นเอง โดยจะต้องมีเอกสารทางการบัญชีแนบประกอบ เครื่องจักรและเครื่องทุ่นแรงต่าง ๆ เพื่อช่วยประหยัดเวลาและลดข้อผิดพลาดอันเกิดจากการดำเนินงาน เครื่องจักรเครื่องทุ่นแรงต่าง ๆ เหล่านี้ ตามที่บาร์เร้นท์ (Barrent, 1997) ได้กล่าวเช่น เครื่องพิมพ์ดีด เครื่องถ่ายเอกสาร เครื่องคำนวณเลข เครื่องจักรลงบัญชี คอมพิวเตอร์ และอื่น ๆ ระบบบัญชีดังกล่าวข้างต้นก่อให้เกิดข้อมูลต่างๆ หลายประเภทที่ฝ่ายจัดการต้องการสอดคล้องกับบาร์เน็ต และ คาลเมล (Barnet & Caldmell, 2002) ดังต่อไปนี้ (1) ผลการดำเนินงานในรอบระยะเวลาใดเวลาหนึ่ง เช่น 1 เดือน 3 เดือน หรือ 1 ปี และข้อมูลเปรียบเทียบ เช่น ผลการดำเนินงานของเดือนมกราคมปีนี้กับปีก่อน (2) ยอดสินทรัพย์ หนี้สิน และส่วนของผู้เป็นเจ้าของ ณ วันใดวันหนึ่ง (3) รายละเอียดต่าง ๆ เกี่ยวกับรายได้และค่าใช้จ่ายสำหรับระยะเวลาหนึ่ง (4) ข้อความต่าง ๆ ที่เสนอต่อทางราชการ เช่น ยอดภาษีเงินได้ของบริษัท ภาษีการค้า ภาษีเงินได้หัก ณ ที่จ่าย ของพนักงานที่จะต้องนำส่งและรายการที่จำเป็นอื่น ๆ ดังนั้นผู้วิจัยจะขอสรุปว่า ระบบบัญชีเป็นการจดบันทึกและเอกสารหลักฐานสมุดบัญชีต่างๆ หลักการปฏิบัติและวิธีปฏิบัติตัวบุคคลที่จะปฏิบัติงานในระบบ ครุภัณฑ์หรือเครื่องมือเครื่องใช้ในการปฏิบัติงานในระบบเพื่อนำมาจำแนกบัญชีง่ายและสะดวกต่อการจัดทำงบการเงิน 2. การจำแนกบัญชี ผู้วิจัยขอเสนอว่าการจำแนกบัญชีนั้นมีส่วนสำคัญอย่างยิ่งในการจัดทำบัญชี เพื่อออกมาเป็นงบการเงินนั้นเพราะว่าการจำแนกบัญชีเป็นการนำรายการค้าหรือรายการต่างๆ มาจัดเป็นประเภทหมวดหมู่เพื่อความสะดวก และง่ายอย่างมากต่อการทำบัญชี จากการทบทวนวรรณกรรมที่ว่าด้วยการจำแนกบัญชี ทรอท์แมน และเบรนด์เร่ย์ไซเซล และเอส (Trotman & Bradley, 1991 ; Zeisel & Estes, 1999) ผู้วิจัยพบว่าการจำแนกบัญชี แบ่งหมวดหมู่ออกเป็น 5 หมวดใหญ่ ๆ ดังนี้ (1) สินทรัพย์ (assets) หมายถึง สิ่งที่มีตัวตนและไม่มีตัวตนที่สามารถตีราคาเป็นจำนวนเงินได้ ซึ่งกิจการเป็นเจ้าของ เช่น เงินสด ลูกหนี้ รถยนต์ ที่ดิน อาคาร ค่าความนิยม เป็นต้น (2) หนี้สิน (liabilities) หมายถึง ภาระผูกพันที่กิจการมีต่อบุคคลภายนอก เช่น เจ้าหนี้ที่เกิดจากการซื้อสินค้า การกู้ยืม หรือกรณีอื่น ๆ ซึ่งจะต้องชำระคืนภายหน้าด้วยสินทรัพย์หรือบริการ (3) ส่วนของเจ้าของ หรือ ทุน (owner’s equities) หมายถึง ส่วนของเจ้าของกิจการที่มีสิทธิเหนือสินทรัพย์ของกิจการหลังหักสิทธิ์เรียกร้องของเจ้าหนี้แล้ว(4) รายได้ (revenues) หมายถึง ค่าตอบแทนที่ธุรกิจได้รับเนื่องจากการขายสินค้า หรือให้บริการแก่ลูกค้า หรือ ผลประโยชน์ตอบแทนอื่นๆ ที่กิจการได้รับแต่ละกิจการจะกำหนดชื่อรายได้ แตกต่างกันไป เช่น คลีนิคแพทย์จะมีบัญชีรายได้ค่ารักษาพยาบาล นอกจากนี้ยังมีรายได้อื่น ๆ เช่น ดอกเบี้ย ค่าเช่ารับ กำไรจากการขายสินทรัพย์ถาวร (5) ค่าใช้จ่าย (expenses) หมายถึง จำนวนเงินที่กิจการต้องจ่ายเป็นผลตอบแทนในการซื้อขายสินค้าหรือให้บริการ กิจการหนึ่งๆ จะมีค่าใช้จ่ายอะไรบ้างขึ้นอยู่กับลักษณะของกิจการนั้น ๆ ถ้ากิจการซื้อขายสินค้าจะมี บัญชีซื้อ เงินเดือน ค่าน้ำ – ค่าไฟ ค่าเช่าสำนักงาน ค่าเสื่อมราคา-สินทรัพย์ เป็นต้น ผู้ทำบัญชีเมื่อมีการจัดทำระบบบัญชีที่ดี มีการจำแนกบัญชี สามารถจัดทำรายงานผลการดำเนินงาน และการบัญชีบริหาร สรุปเป็นงบการเงินตามลักษณะของการบัญชีการเงิน 3. การบัญชีการเงินและการบัญชีบริหาร ในการจัดทำบัญชีสามารถทำได้ 2 ลักษณะ กล่าวคือ (1) การบัญชีการเงิน (Financial Accounting) ของ บาร์-โยเซฟ และบราวน์ (Bar-Yosef & Brown, 1999) เป็นการเก็บรวบรวบข้อมูลทางรายการค้าต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับธุรกิจนำมาจดบันทึก โดยการจัดบันทึกข้อมูลทางการบัญชีนั้นสอดคล้องกับ ไลย์ออล แมดทิว และพีรีร่า (Lyall,1992 ; Mathew & Perera, 2001) ได้กล่าวว่าเป็นการจดบันทึกหรือเก็บความจำมาใส่ไว้ในสมุดรายวันทั่วไป ข้อมูลทางการบัญชีที่นำมาลงรายการค้าในสมุดรายวันทั่วไปนั้นต้องเป็นไปตามหลักของมาตรฐานทางการบัญชีที่รับรองทั่วไป นำไปจัดหมวดหมู่ผ่านสมุดบัญชีแยกประเภทเพื่อนำมาออกเป็นงบการเงิน เสนอข้อมูลแก่บุคคลภายนอก หรือผู้มีส่วนเกี่ยวข้องกิจการนั้น ๆ (Buke, 1994) เช่น ผู้ถือหุ้น เจ้าหนี้ และส่วนของราชการ เป็นต้น และ (2) การบัญชีบริหาร (managerial accounting) เป็นการใช้เทคนิคทางการบัญชี และการเก็บรวบรวมข้อมูลจากรายงานทางการเงินและข้อมูลจากฝ่ายต่าง ๆ ตามที่ ชาร์เล็ต เกรย์ และวิลเลี่ยม (Charles, Gary & William, 1999) ได้ให้ความคิดเห็นเกี่ยวกับการบัญชีบริหาร โดยนำข้อมูลจากฝ่ายต่าง ๆ มาใช้วัด (measuring) การวิเคราะห์ (analyzing) และการอธิบายข้อมูล (interpreting) เพื่อใช้ในการบริหาร การวางแผน การควบคุม และการตัดสินใจทั้งในระยะสั้นและระยะยาว อันก่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดในการใช้ทรัพยากรของกิจการ 4. ระบบบัญชีสหกรณ์การเกษตร กองวิชาการและแผนงาน กรมตรวจบัญชีสหกรณ์ ในคู่มือการบัญชีและบริหาร สหกรณ์ออมทรัพย์ ได้ระบุว่า สหกรณ์การเกษตร เป็นสหกรณ์ที่เกษตรกรรวมตัวกันจัดตั้งขึ้น เพื่อแก้ไขความเดือดร้อนในด้านเงินทุน การผลิต การจำหน่ายและช่วยยกฐานะความเป็นอยู่ของเกษตรกรสมาชิกให้ดีขึ้นกว่าเดิม สหกรณ์การเกษตร จึงมีหน้าที่ในการส่งเสริมการผลิตเพื่อเพิ่มพูนรายได้ให้แก่เกษตรกรที่เป็นสมาชิก ซึ่งหมายถึงการดำเนินงานของ สหกรณ์ในหลาย ๆ ด้าน เช่น การให้สินเชื่อการเกษตร การรับฝากเงิน การจัดหาสินค้า เครื่องมือและอุปกรณ์การผลิตมาจำหน่ายแก่สมาชิก ตลอดจนการรวบรวมผลิตผลของสมาชิกออกจำหน่ายหรือแปรรูปเพื่อขาย การส่งเสริมการเกษตรและติดตั้งเครื่องสูบน้ำ จัดระบบส่งน้ำเพื่อให้เกิดประโยชน์แก่การเพาะปลูกของสมาชิกยิ่งขึ้น การดำเนินงานของสหกรณ์การเกษตร จากวัตถุประสงค์ข้างต้น จะเห็นได้ว่าการเนินงานของสหกรณ์การเกษตร เป็นแบบอเนกประสงค์ ซึ่งต่างกับการดำเนินงานของกิจการอื่นที่อาจจะดำเนินธุรกิจเพียงด้านใดด้านหนึ่งเท่านั้น ทั้งนี้ อาจจำแนกธุรกิจที่สำคัญ ๆ ของสหกรณ์ เป็น 4 ประเภท คือ (1) ธุรกิจสินเชื่อ เป็นธุรกิจซึ่งสหกรณ์เป็นผู้ให้เงินกู้หรือสินเชื่อการเกษตรแก่ สมาชิกตามระเบียบและหลักเกณฑ์การให้เงินกู้ เพื่อให้สมาชิกนำไปประกอบอาชีพหรือใช้จ่ายที่จำเป็น (2) ธุรกิจจัดหาสินค้ามาจำหน่าย เป็นธุรกิจที่สหกรณ์จัดหาหรือจัดซื้อวัสดุอุปกรณ์การเกษตรตลอดจนสินค้าอุปโภคที่จำเป็นเพื่อนำมาจำหน่ายให้แก่สมาชิก (3) ธุรกิจรวบรวมผลิตผล เป็นธุรกิจที่เกิดขึ้นจากการที่สหกรณ์ทำการรวบรวมผลิตผลและผลิตภัณฑ์ทางการเกษตรของสมาชิกนำมาขายหรือแปรรูปเป็นสินค้าสำเร็จรูปเพื่อขายต่อให้ได้ราคาดี (4) ธุรกิจให้บริการและส่งเสริมการเกษตร เป็นธุรกิจที่เกิดขึ้นจากการที่สหกรณ์ให้บริการช่วยเหลือเกษตรกรในด้านการเผยแพร่ความรู้และส่งเสริมการเกษตร การวางแผนเพาะปลูก ตลอดจนการบริการและบำรุงที่ดินเพื่อให้เกิดประโยชน์แก่การเพาะปลูกของสมาชิก เช่น การให้บริการสูบน้ำปรับพื้นที่ การจัดระบบการส่งน้ำ ฯลฯ ในด้านการบัญชีของแต่ละประเภทธุรกิจ กรมบัญชีสหกรณ์การเกษตรในคู่มือการบัญชีและบริหารสหกรณ์ออมทรัพย์ ได้มีการกำหนดรายการต่างไว้ดังนี้ ลักษณะของรายการค้าจำแนกตามประเภทธุรกิจ ธุรกิจสินเชื่อ ประกอบด้วยบัญชี รายได้ คือดอกเบี้ยรับจากเงินให้สมาชิกกู้ ต้นทุน คือ ดอกเบี้ยจ่ายหรือต้นทุนของเงินทุนที่สหกรณ์ได้มาจากแหล่งเงินทุนต่าง ๆ แล้วนำมาให้สมาชิกกู้ต่อ รายได้เฉพาะธุรกิจ ได้แก่ รายได้อื่นที่สามารถแบ่งแยกได้ชัดเจนว่าเป็นของธุรกิจสินเชื่อโดยเฉพาะ เช่น ดอกเบี้ยค่าปรับลูกหนี้เงินกู้ หนี้สูญรับคืนลูกหนี้เงินกู้ เป็นต้น ค่าใช้จ่ายธุรกิจ ได้แก่ ค่าใช้จ่ายที่สามารถแบ่งแยกได้ชัดเจนว่า เป็นของธุรกิจสินเชื่อโดยเฉพาะ เช่น หนี้สงสัยจะสูญดอกเบี้ยเงินให้กู้ค้างรับ ค่าใช้จ่ายติดตามหนี้ ค่าใช้จ่ายในการสอบทานหนี้ เป็นต้น ธุรกิจจัดหาสินค้ามาจำหน่าย ประกอบด้วยบัญชี รายได้ ได้แก่ รายได้จากการขายวัสดุอุปกรณ์การเกษตร และสินค้าอุปโภคบริโภคอื่น ๆ ที่สหกรณ์จัดหามาจำหน่ายแก่สมาชิก ต้นทุน ได้แก่ ค่าซื้อสุทธิของวัสดุอุปกรณ์และสินค้าประเภทอื่น ๆ รวมทั้งค่าใช้จ่ายในการซื้อสินค้า รายได้เฉพาะธุรกิจ ได้แก่ ดอกเบี้ยค่าปรับลูกหนี้การค้า หนี้สูญรับคืนลูกหนี้การค้า ค่าใช้จ่ายเฉพาะธุรกิจ ได้แก่ ค่าใช้จ่ายในการขาย ดอกเบี้ยจ่ายเงินกู้วัสดุ ค่าใช้จ่ายในการเก็บรักษาสินค้า หนี้สงสัยจะสูญลูกหนี้ค่าสินค้า ค่าเสื่อมราคาโรงเก็บสินค้า ฯลฯ ธุรกิจรวบรวมผลิตผล ประกอบด้วยบัญชี รายได้ ได้แก่ ค่าขายผลิตผลต่าง ๆ ของสมาชิกและค่าขายผลิตภัณฑ์ที่แปรรูปแล้ว เช่น ขายข้าวเปลือก ขายข้าวสาร เป็นต้น ต้นทุน ในกรณีที่ไม่มีแปรรูป ต้นทุนได้แก่ ค่าซื้อผลิตผลสุทธิ รวมทั้งค่าใช้จ่ายในการซื้อผลิตผล ส่วนกรณีที่มีการแปรรูปจะต้องนำต้นทุนการผลิต ซึ่งได้แก่ วัตถุดิบ ค่าแรงงาน และค่าใช้จ่ายในการผลิตรวมเข้าไว้ด้วย รายได้เฉพาะธุรกิจ ได้แก่ ดอกเบี้ยค่าปรับลูกหนี้ค่า ผลิตผล หนี้สูญรับคืนลูกหนี้ค่าผลิตผล ค่าใช้จ่ายเฉพาะธุรกิจ ได้แก่ ค่าใช้จ่ายในการขาย ค่าใช้จ่ายเก็บรักษาผลิตผล ดอกเบี้ยเงินกู้สร้างฉาง หนี้สงสัยจะสูญลูกหนี้ค่าผลิตผล ค่าเสื่อมราคาฉาง ฯลฯ ธุรกิจให้บริการและส่งเสริมการเกษตร ประกอบด้วยบัญชี รายได้ ได้แก่ ค่าบริการที่สหกรณ์คิดจากสมาชิกในการให้บริการ เพื่อส่งเสริมและเผยแพร่ทางการเกษตร เช่น รายได้ค่าบริการสูบน้ำ รายได้ค่าบริการปรับพื้นที่ ฯลฯ ต้นทุน ได้แก่ ค่าใช่จ่ายเพื่อให้บริการแก่สมาชิก เช่น ค่าน้ำมันเครื่องสูบน้ำ รายได้เฉพาะธุรกิจ ได้แก่ ดอกเบี้ยปรับลูกหนี้ค่าบริการ หนี้สูญรับคืนลูกหนี้ ค่าบริการ ค่าใช้จ่ายเฉพาะธุรกิจ ได้แก่ ค่าบำรุงรักษาเครื่องจักร ค่าซ่อมแซมเครื่องจักรและอุปกรณ์ค่าเสื่อมราคาเครื่องจักรและอุปกรณ์ ฯลฯ นอกจากสหกรณ์การเกษตร จะมีรายได้และค่าใช่จ่ายเฉพาะธุรกิจแล้ว สหกรณ์ ยังมีรายได้และค่าใช้จ่ายที่ไม่สามารถแบ่งแยกได้ชัดเจนว่าเป็นของธุรกิจใดธุรกิจหนึ่งโดยเฉพาะ คือ รายได้อื่น ๆ ได้แก่ ดอกเบี้ยเงินฝากธนาคาร ค่าธรรมเนียมแรกเข้า ผลตอบแทนการลงทุนถือหุ้น รายได้ค่าเช่า รายได้เบ็ดเตล็ด ฯลฯ ค่าใช้จ่ายดำเนินงาน ได้แก่ เงินเดือนค่าจ้าง ค่าเบี้ยเลี้ยงพาหนะ ค่าเช่า ค่าเครื่องเขียน แบบพิมพ์ ค่าน้ำ – ค่าไฟ ค่าใช้จ่ายเบ็ดเตล็ด ฯลฯลักษณะทั่วไปของระบบบัญชี ทั้ง 4 ประเภทสหกรณ์การเกษตร มีลักษณะและวัตถุประสงค์ในการดำเนินงานคล้ายคลึงกัน ดังนั้น ระบบบัญชีของสหกรณ์ดังกล่าวจึงเป็นไปในแนวเดียวกัน โดยมีหลักการบัญชี เช่นเดียวกับหลักการบัญชีที่ใช้ในธุรกิจทั่วไป คือ หลักการบัญชีคู่ ตามที่บาร์เร็ต (Barrett, 1997) เอลตัน และกลูเบอร์ (Elton & Gruber, 1997) เครน และไลโอ (Kren & Liao, 1998) ดังนั้น รายการทางการเงินทุกรายการที่เกิดขึ้นจะต้องลงบัญชีควบคู่กัน 2 บัญชีเสมอ โดยเดบิตบัญชีหนึ่ง และเครดิตอีกบัญชีหนึ่ง ในจำนวนเงินที่เท่ากันทั้ง 2 ด้าน การลงบัญชีทุกครั้งเห็นได้ว่ามีความสอดคล้องกับ เอฟสเตน แฟลมโฮส และ แมคโดนัล (Epstein & McDonough, 1997) ต้องจำแนกรายการที่ปรากฏในเอกสารประกอบการลงบัญชีเป็นประเภทต่าง ๆ ก่อนแล้วจึงนำมาบันทึกไว้ในสมุดบันทึกรายการขั้นต้น ผ่านรายการไปสมุดบันทึกรายการขั้นปลาย คือ บัญชีแยกประเภท ทะเบียน และบัญชีย่อยที่เกี่ยวข้อง ซึ่งในการตรวจสอบความถูกต้องของทะเบียนและบัญชีย่อยดังกล่าว สามารถกระทำได้โดยการเปรียบเทียบยอดรวมของยอดคงเหลือในทะเบียนและบัญชีย่อยกับยอดคงเหลือของบัญชีแยกประเภท (บัญชีคุมยอดของบัญชีย่อยและทะเบียน) ซึ่งจะมียอดเท่ากัน เอกสารประกอบการลงบัญชี หมายถึงสิ่งที่ใช้เป็นหลักฐานบันทึกข้อเท็จจริงตามลักษณะของรายการทางการเงินที่เกิดขึ้น เพื่อแสดงว่าได้เกิดรายการทางการเงินขึ้นจริง ตามจำนวนที่ปรากฏในเอกสารนั้น ซึ่งอาจแบ่งได้เป็น 2 ประเภท คือ (1) เอกสารภายใน เป็นเอกสารประกอบการลงบัญชีที่สหกรณ์จัดทำขึ้น เช่น ใบเสร็จรับเงิน ใบรับเงินกู้ เป็นต้น (2) เอกสารภายนอก เป็นเอกสารประกอบการลงบัญชีที่สหกรณ์ได้รับจากผู้อื่น เช่นใบกำกับสินค้า ที่เจ้าหนี้ออกให้สหกรณ์ฯ ในกรณีที่สหกรณ์ซื้อสินค้าเป็นเงินเชื่อ เป็นต้น ตามที่ เจนเซ่น และ เมกกิ้ง ( Jensen & Meckling, 1996 ) เรียกว่าความเชื่อถือได้ทางการบัญชี ( Reliability Account ) ให้กับนักบัญชี มีความเข้าใจ ลงบัญชีได้ถูกต้อง และมีจิตสำนึกที่ดี ในหน้าที่ของนักบัญชี เกี่ยวกับการปิดงบการเงิน ไม่ควรปิดบังข้อเท็จจริง และควรมีการเปิดเผยให้สมาชิก และผู้ที่เกี่ยวข้องทราบ เอกสารภายในที่องค์กรจัดทำขึ้นมาเองตามที่ ไรอาฮิ-เบลคาวอุย (Riahi-Belkaoui, 2001) เบน-ไซอ่อน (Ben-Zion, 1995) และช้านส์ (Chance, 1992) ที่สหกรณ์จัดทำขึ้น ได้แก่ ใบเสร็จรับเงิน ใช้สำหรับบันทึกรายการรับเงินทุกประเภทที่สหกรณ์ได้รับไว้ โดยจัดให้มีสำเนา 2 ฉบับ ต้นฉบับฉีกออกให้แก่ผู้ที่ชำระเงิน สำเนาที่ 1 ฉีกออกใช้เป็นเอกสารประกอบการลงบัญชี สำเนาอีกฉบับหนึ่งติดเล่มไว้เป็นหลักฐานของผู้เก็บรักษาเงิน ทั้งนี้ เว้นแต่รับเงินค่าขาย สินค้า ซึ่งมีใบรับเงินขายสินค้าต่างหาก ก็จะมีเอกสารใบส่งเงินฝากเป็นเอกสารประกอบการลงบัญชีฝากออมทรัพย์และเงินฝากประจำ ใบรับเงินขายสินค้า ใช้สำหรับบันทึกรายการรับเงิน ค่าผลิตผลหรือสินค้าอื่นที่ขายเป็นเงินสดให้แก่สมาชิกหรือผู้มิใช่สมาชิก โดยจัดให้มีสำเนา 2 ฉบับ ต้นฉบับฉีกให้แก่ผู้ซื้อผลิตผลหรือสินค้าอื่น สำเนาที่ 1 ฉีกออกใช้เป็นเอกสารประกอบการลงบัญชีสำเนาอีกฉบับหนึ่งติดเล่มไว้เป็นหลักฐานของผู้ขายสินค้า ใบรับเงินกู้ ใช้สำหรับบันทึกรายการจ่ายเงินกู้ให้แก่สมาชิกโดยให้สมาชิกบันทึกรายการและลงนามรับเงินกู้ไว้เป็นหลักฐาน เพื่อสหกรณ์จะได้ใช้เป็นเอกสารประกอบการลงบัญชีเกี่ยวกับการจ่ายเงินให้สมาชิกกู้ ใบเบิกเงิน ใช้สำหรับบันทึกรายการจ่ายเงินให้สมาชิกหรือผู้มิใช่สมาชิก โดยให้บันทึกรายละเอียดเกี่ยวกับการจ่ายเงิน ให้ผู้รับผิดชอบลงลายมือชื่อไว้เป็นหลักฐานและให้มีการอนุมัติโดยผู้มีอำนาจสั่งจ่ายเงินไว้ด้วย ทั้งนี้ เว้นแต่การจ่ายเงินกู้ให้สมาชิก การจ่ายคืนเงินฝากทั้งประเภทประจำและออมทรัพย์ รวมทั้งดอกเบี้ยให้แก่สมาชิก ซึ่งมีใบรับเงินกู้ ใบถอนเงินฝากเป็นเอกสารประกอบการลงบัญชีอยู่แล้ว และการจ่ายเงินให้แก่บริษัท ห้างร้าน หรือกิจการที่มีใบเสร็จรับเงินของตนเองออกให้แก่สหกรณ์ ใบรับสินค้า ใช้สำหรับบันทึกรายการซื้อผลิตผล หรือซื้อสินค้าอื่นทั้งจากสมาชิกและผู้มิใช่สมาชิก ซึ่งไม่มีบิลหรือใบกำกับสินค้าของตนเองออกให้แก่สหกรณ์ไม่ว่าจะซื้อเป็นเงินสดหรือเงินเชื่อ โดยจัดให้มีสำเนา 2 ฉบับ ต้นฉบับฉีกให้แก่ผู้ที่นำผลผลิต หรือสินค้าอื่นมาขายให้สหกรณ์ สำเนาฉบับที่ 1 ฉีกออกให้เป็นเอกสารประกอบการลงบัญชี สำเนาอีกฉบับหนึ่งติดเล่มไว้เป็นหลักฐานผู้ชั่งและผู้รับสินค้า ในกรณีที่สหกรณ์ซื้อผลิตผลหรือสินค้าอื่นด้วยเงินสด ให้ผู้ขายนำต้นฉบับใบรับสินค้าไปขอรับเงินจากเจ้าหน้าที่การเงิน โดยจัดทำใบเบิกเงิน แนบติดเป็นหลักฐานการจ่ายเงินไว้ด้วย ในกรณีที่สหกรณ์ซื้อผลิตผลหรือสินค้าอื่นเป็นเงินเชื่อ เมื่อถึงกำหนดที่สหกรณ์จะต้องชำระเงินให้ผู้ขายนำหลักฐานต้นฉบับใบรับสินค้าไปขอรับเงินจากเจ้าหน้าที่การเงินโดยปฏิบัติเช่นเดียวกับกรณีแรก ใบกำกับสินค้า ใช้สำหรับบันทึกรายการขายผลิตผล หรือ สินค้าอื่นเป็นเงินเชื่อให้แก่สมาชิกหรือผู้มิใช่สมาชิก โดยให้ผู้ซื้อลงลายมือชื่อรับสินค้าไว้เป็นหลักฐาน จัดให้มีสำเนา 2 ฉบับ ต้นฉบับฉีกให้ผู้ซื้อเชื่อเมื่อนำเงินมาชำระ สำเนาฉบับที่ 1 ฉีกออกใช้เป็นเอกสารประกอบการลงบัญชี สำเนาอีกฉบับหนึ่งติดเล่มไว้เป็นหลักฐานของพนักงานขายสินค้า ใบสำคัญการให้บริการ ใช้สำหรับบันทึกรายการค่าบริการที่สหกรณ์ให้แก่สมาชิกหรือผู้มิใช่สมาชิก เช่น บริการไถไร่นา สูบน้ำ ปรับปรุงที่ดิน เป็นต้น ทั้งที่ได้รับเงินสดทันทีหรือบริการเป็นเงินเชื่อ โดยให้ผู้รับบริการลงลายมือชื่อไว้เป็นหลักฐาน จัดให้มีสำเนา 2 ฉบับ ต้นฉบับฉีกให้ผู้รับบริการเมื่อนำเงินมาชำระ สำเนาฉบับที่ 1 ส่งไปแผนกบัญชี สำเนาอีกฉบับหนึ่งติดเล่มไว้เป็นหลักฐานของเจ้าหน้าที่ผู้ให้บริการ ในกรณีที่รับค่าบริการเป็นเงินสดทันที ให้ออกใบเสร็จรับเงิน แนบติดกับต้นฉบับในสำคัญการให้บริการ มอบให้แก่ผู้รับบริการไป ในกรณีที่ให้บริการเป็นเงินเชื่อ ให้ถือสำเนาฉบับที่ 1 เป็นเอกสารประกอบการลงบัญชีเก็บต้นฉบับใบสำคัญการให้บริการไว้เป็นหลักฐานในการเรียกเก็บเงินเมื่อถึงกำหนดชำระต่อไป ใบส่งเงินฝากออมทรัพย์ ใช้สำหรับบันทึกรายการเงินฝากออมทรัพย์ที่สมาชิกนำส่งฝากต่อสหกรณ์ โดยให้ผู้ส่งเงินฝากยื่นพร้อมกับสมุดคู่บัญชีเงินฝาก เมื่อสหกรณ์ตรวจและรับเงินถูกต้องแล้ว ให้ผู้ส่งเงินฝากและผู้รับเงินลงนามไว้เป็นหลักฐาน ถือเป็นเอกสารประกอบการลงบัญชีเกี่ยวกับการรับเงินฝากประเภทออมทรัพย์ ในการรับเงินฝากออมทรัพย์ให้สหกรณ์จัดทำสมุดคู่บัญชีมอบให้สมาชิก และบันทึกรายการเงินในสมุดคู่บัญชีให้ถูกต้องเป็นประจำ ใบส่งเงินฝากประจำ ใช้สำหรับบันทึกรายการเงินฝากประจำที่สมาชิกนำส่งฝากต่อสหกรณ์ โดยให้ผู้ส่งฝากยื่นพร้อมกับสมุดบัญชีเงินฝากเมื่อสหกรณ์ตรวจและรับเงินถูกต้องแล้วให้ส่งเงินฝากและผู้รับเงินลงนามไว้เป็นหลักฐาน ถือเป็นเอกสารประกอบการลงบัญชีเกี่ยวกับการรับเงินฝากประเภทประจำ ในการรับเงินฝากประจำให้รับสมุดคู่บัญชีมอบให้แก่สมาชิก และบันทึกรายการเงินในสมุดบัญชีให้ถูกต้องเป็นประจำ ใบถอนเงินฝากออกทรัพย์ ใช้สำหรับบันทึกรายการจ่ายคืนเงินฝากออมทรัพย์ โดยให้ผู้มีอำนาจถอนเงิน ผู้ตรวจ และผู้จ่ายเงินลงนามไว้เป็นหลักฐานถือเป็นเอกสารประกอบการลงบัญชีเกี่ยวกับการจ่ายคืนเงินฝากออมทรัพย์ ในการจ่ายคืนเงินฝากออกทรัพย์ให้สหกรณ์บันทึกรายการถอนในสมุดบัญชีที่ออกให้ผู้ฝากด้วย ใบถอนเงินฝากประจำ ใช้สำหรับบันทึกรายการจ่ายคืนเงินฝากประจำ โดยผู้มีอำนาจถอนเงิน ผู้ตรวจ และผู้จ่ายเงินลงนามไว้เป็นหลักฐาน ถือเป็นเอกสารประกอบการลงบัญชีเกี่ยวกับการจ่ายคืนเงินฝากประจำ ให้สหกรณ์บันทึกรายการถอนในสมุดบัญชีที่ออกให้ผู้ฝากด้วย ใบโอนบัญชี ใช้สำหรับบันทึกรายการเกี่ยวกับการโอนแก้ไขข้อผิดพลาดในการลงบัญชี การโอนปรับปรุงบัญชี การโอน ปิดบัญชีเมื่อสิ้นงวดบัญชี การโอนเปิดบัญชีและรายการเงินที่ไม่อาจนำไปบันทึกไว้ในสมุดบันทึกรายการขั้นต้นอื่น ๆ นอกจากสมุดรายวันทั่วไป ใบสำคัญรับเงิน ใช้สำหรับบันทึกสรุปรายการเงินที่ได้รับประจำวันทั้งที่รับเป็นเงินสด และเอกสารการเงินที่นำเข้าฝากในบัญชีเงินฝากธนาคารได้ เช่น เช็ค เป็นต้นโดยจำแนกรายการรับเงินต่าง ๆ ตามประเภทบัญชี และให้แนบเอกสารหลักฐานเกี่ยวกับการรับเงินประเภทนั้นกลัดติดไว้กับใบสำคัญรับด้วย ทั้งนี้ เว้นแต่สมุดคู่บัญชีเงินฝากธนาคาร ใบนำส่งเงินฝากธนาคาร ใบสำคัญรับ เป็นหลักฐานที่ช่วยให้การบันทึกรายการในสมุดเงินสดเป็นไปโดยสะดวก เพราะได้จำแนกรายการเงินไว้ตามประเภทบัญชี รวมทั้งจำแนกจำนวนเงินที่รับเป็นเงินสด และเป็นเช็ค ที่จะนำไปบันทึกในสมุดเงินสดด้านเดบิต ช่องเงินสด ใบสำคัญจ่าย ใช้สำหรับบันทึกสรุปรายการเงินจ่ายประจำวันทั้งที่จ่ายเป็นเงินสด หรือเอกสารการเงินที่สั่งให้ธนาคารจ่ายเงินจากบัญชีเงินฝากของสหกรณ์ เช่น เช็ค เป็นต้น โดยจำแนกรายการจ่ายเงินต่าง ๆ ตามประเภทบัญชี และให้แนบเอกสารหลักฐานเกี่ยวกับการจ่ายเงินประเภทนั้น ๆ กลัดติดไว้กับใบสำคัญจ่ายด้วย ทั้งนี้ เว้นแต่ต้นขั้วเช็ค สมุดบัญชีเงินฝากธนาคาร ใบสำคัญจ่าย เป็นหลักฐานที่ช่วยให้การบันทึกรายการในสมุดเงินสดเป็นไปโดยสะดวก เพราะได้จำแนกรายการเงินไว้ตามประเภทบัญชี รวมทั้งจำแนกจำนวนเงินที่จ่ายเป็นเงินสด และเช็คที่จะนำไปบันทึกในสมุดเงินสด ด้านเครดิต ช่องเงินสด , ใบเบิกสินค้า ใช้ในกรณีมีโกดังสินค้าแยกจากที่ตั้งสำนักงาน สำหรับบันทึกรายละเอียดเกี่ยวกับสินค้าที่เบิกและให้มีผู้อนุมัติโดยผู้มีอำนาจ โดยจัดให้มีสำเนา 2 ฉบับ ต้นฉบับและสำเนาฉบับที่ 1 ฉีกให้แก่ผู้ที่ซื้อสินค้าคู่กับใบรับเงินขายสินค้า ในกรณีเงินสดและคู่กับใบกำกับสินค้าในกรณีเงินเชื่อ เพื่อให้ผู้ซื้อสินค้านำไปรับสินค้าที่โกดัง เมื่อรับสินค้าแล้วให้ผู้ซื้อลงนามทั้งต้นฉบับและสำเนาฉบับที่ 1 โดยมอบสำเนาฉบับที่ 1 ให้พนักงานโกดังสินค้าแล้วส่งต้นฉบับไปยังพนักงานบัญชี เพื่อเป็นเอกสารประกอบการลงทะเบียนคุมสินค้าสำเนาอีกฉบับหนึ่งติดเล่มไว้เป็นหลักฐาน สมุดบัญชี สมุดบัญชีตามระบบบัญชีนี้แบ่งเป็น 2 ประเภทใหญ่ ๆ ตามที่ เพอร์ดี้ ( Purdy, 1991 ) ได้กล่าวคือ (1) สมุดบันทึกรายการขั้นต้น ใช้สำหรับบันทึกรายการเงินจากเอกสารต่าง ๆ เรียงตามลำดับก่อนหลังที่รายการเกิดขึ้นก่อนที่จะตัดรายการไปลงในสมุดเล่มถัดไป และ (2) สมุดบันทึกรายการขั้นปลาย ได้แก่ สมุดเงินสด ใช้สำหรับบันทึกรายการเกี่ยวกับการรับจ่ายเงินสดและเงินสดคงเหลือ การรับและจ่ายเงินสดทุกกรณีจะต้องนำเอกสารรับจ่ายบันทึกรายการในสมุดเงินสดก่อนเสมอ สมุดเงินสดนอกจากจะทำหน้าที่เป็นสมุดบันทึกรายการขั้นต้นแล้ว ยังทำหน้าที่เป็นบัญชีแยกประเภทเงินสดด้วย ทำให้ทราบการเคลื่อนไหวเกี่ยวกับเงินสด สมุดซื้อสินค้า ใช้สำหรับบันทึกรายการเกี่ยวกับการซื้อสินค้ามาจำหน่ายหรือซื้อผลิตผลเพื่อจัดการขายต่อไป ทั้งที่ซื้อเงินสดและเงินเชื่อ ตามที่ไพล์ (Pyle, 1991) ได้กล่าว เพื่อทราบรายละเอียดต่าง ๆ เกี่ยวกับการซื้อสินค้าทั้งที่ทำกับสมาชิกและผู้มิใช่สมาชิก , สมุดขายสินค้า ใช้สำหรับบันทึกรายการเกี่ยวกับการขายสินค้าที่สหกรณ์จัดหามาจำหน่าย หรือขายผลิตผลที่สหกรณ์รวบรวมได้ ทั้งที่ขายเป็นเงินสดและเงินเชื่อ เพื่อทราบรายละเอียดต่าง ๆ เกี่ยวกับการขายสินค้า ทั้งที่กำกับสมาชิกและผู้มิใช่สมาชิก สมุดรายได้ค่าบริการ ใช้สำหรับบันทึกรายการเกี่ยวกับการให้บริการส่งเสริมและเผยแพร่การเกษตร เช่น ไถไร่นา ปรับปรุงที่ดิน สูบน้ำ เป็นต้น ทั้งที่ให้บริการโดยได้รับเงินสดทันที และเป็นเงินเชื่อ ตามที่ชาน (Chan, 1995) ได้กล่าว เพื่อทราบรายละเอียดเกี่ยวกับการให้บริการนั้น ๆ ทั้งที่กำกับสมาชิกและผู้มิใช่สมาชิก สมุดรายวันทั่วไป ใช้สำหรับบันทึกรายการทางบัญชีที่เกิดขึ้นซึ่งไม่เกี่ยวกับการรับจ่ายเงินสด หรือรายการที่ไม่อาจบันทึกไว้ในสมุดบัญชีรายการขั้นต้นเล่มอื่นได้ ได้แก่ รายการตามเอกสารใบโอนบัญชี ที่จัดทำขึ้นเพื่อเป็นเอกสารประกอบการลงบัญชี สมุดบันทึกรายการขั้นปลาย ใช้สำหรับบันทึกรายการแยกตามลักษณะของรายการที่เกิดขึ้นแต่ละประเภทจากสมุดบันทึกรายการขั้นต้นอีกขั้นหนึ่ง เพื่อทราบผลของรายการเงินเป็นประเภท ๆ ไป สมุดบันทึกรายการขั้นปลาย ได้แก่ สมุดบัญชีแยกประเภททั่วไป ใช้สำหรับบันทึกรายการจากสมุดบันทึกรายการขั้นต้น แยกตามประเภทบัญชีที่จำแนกไว้ รายการเงินทุนรายการที่บันทึกไว้ในสมุดบันทึกรายการขั้นต้นแต่ละเล่ม จะต้องคัดลงมาในบัญชีแยกประเภทที่เกี่ยวข้องเสมอ สมุดบัญชีแยกประเภททั่วไปเป็นสมุดรวมบัญชีแยกประเภทต่าง ๆ นั่นเอง บัญชีย่อย เนื่องจากการรับจ่ายเงินบางประเภทแม้จะทราบได้จากบัญชีแยกประเภทนั้น ๆ แล้วก็ตามแต่ยังมีความจำเป็นจะต้องทราบรายละเอียดย่อยออกไปอีกแต่ละรายเพื่อประโยชน์ในการควบคุมตรวจสอบจึงต้องมีบัญชีย่อย ตามคำกล่าวของเพอร์ดี้และสไปเซอร์ (Purdy, 1991 ; Spicer, 1998) เพื่อบันทึกรายการเงินที่เกิดขึ้นแยกย่อยออกไปแต่ละรายด้วย สหกรณ์การเกษตรจึงต้องจัดให้บัญชีย่อยขึ้นตามความจำเป็นตามปกติ ได้แก่ บัญชีย่อยเจ้าหนี้เงินฝากออมทรัพย์ บัญชีย่อยเจ้าหนี้เงินฝากประจำ บัญชีเจ้าหนี้การค้า บัญชีย่อยเจ้าหนี้อื่น ๆ บัญชีย่อยลูกหนี้เงินกู้ระยะสั้น บัญชีย่อยลูกหนี้เงินกู้ระยะปานกลาง บัญชีย่อยลูกหนี้การค้า บัญชีย่อยลูกหนี้ค่าบริการ บัญชีย่อยลูกหนี้อื่น ๆ เป็นต้น ทะเบียน ตามปกติทะเบียนเป็นสมุดช่วยสำหรับบันทึกรายการต่าง ๆ จากเอกสาร โดยละเอียด เพื่อสะดวกในการจัดทำบัญชีและควบคุมตรวจสอบ อย่างไรก็ตามสหกรณ์การเกษตรได้ใช้ทะเบียนบางอย่างทำหน้าที่บัญชีย่อยด้วย เช่น ทะเบียนสมาชิกและการถือหุ้น ทะเบียนทรัพย์สินถาวรทะเบียนคุมสินค้า ทะเบียนสถิติธุรกิจต่าง ๆ ของสมาชิก และทะเบียนอื่นตามความจำเป็น ผังบัญชีเป็นการกำหนดจำนวนบัญชี และชื่อบัญชีแต่ละชนิดที่ได้จัดให้มีไว้ใช้ในระบบบัญชี โดยแยกตามลักษณะและหน้าที่ของบัญชีประเภทต่าง ๆ ซึ่งผังบัญชีตามระบบบัญชีนี้กำหนดตามลักษณะของธุรกิจ และจัดประเภทรายการตามงบดุล งบกำไรขาดทุน เรียงตามลำดับรายการตั้งแต่สินทรัพย์ หนี้สิน ทุน รายได้และค่าใช้จ่าย โดยไซเซล และฮามาดา (Zeisel, 1999 ; Hamada, 1999) เรียกว่า การจำแนกบัญชี ซึ่งมีรายละเอียดดังนี้ สินทรัพย์ ประกอบด้วย สินทรัพย์หมุนเวียน สินทรัพย์ถาวร และสินทรัพย์อื่นๆ สินทรัพย์หมุนเวียน ได้จำแนกบัญชีต่าง ๆ เกี่ยวกับสินทรัพย์หมุนเวียน เช่น เงินสดในมือ เงินฝากธนาคาร เงินส่งชำระหนี้ระหว่างทาง ตั๋วเงินรับ ลูกหนี้การค้า (แยกบัญชีตามประเภทธุรกิจ) ลูกหนี้เงินกู้ (แยกบัญชีตามประเภทลูกหนี้) ลูกหนี้เงินยืมทดรอง ลูกหนี้อื่น ๆ ค่าเผื่อหนี้สงสัยจะสูญ ดอกเบี้ยเงินให้กู้ค้างรับ ค่าเผื่อหนี้สงสัยจะสูญ ดอกเบี้ยค้างรับเงินให้กู้ สินค้าคงเหลือ สำรองสินค้าขาดหาย เครื่องเขียนแบบพิมพ์ วัสดุคงเหลือ รายได้ค้างรับ ค่าใช้จ่ายจ่ายล่วงหน้า ที่ดิน อาคารและอุปกรณ์ เช่น ที่ดิน อาคารและสิ่งปลูกสร้าง ครุภัณฑ์และอุปกรณ์ เครื่องจักรและอุปกรณ์ ยานพาหนะ สินทรัพย์อื่น เช่น เงินลงทุน เงินประกัน ค่าใช้จ่ายรอการตัดบัญชี หนี้สินและทุนของสหกรณ์ หนี้สิน ประกอบไปด้วย หนี้สินหมุนเวียน หนี้สินระยะยาว และ หนี้สินอื่น หนี้สินหมุนเวียน เช่น เงินเบิกเกินบัญชีธนาคาร เจ้าหนี้เงินกู้ (แยกบัญชีตามชื่อเจ้าหนี้เงินกู้และตามประเภทเงินกู้) เจ้าหนี้การค้า เจ้าหนี้เงินรับฝากออมทรัพย์ เจ้าหนี้เงินรับฝากประจำ ค่าใช้จ่ายค้างจ่าย ค่าบำรุงสันนิบาตสหกรณ์ค้างจ่าย เงินปันผลค้างจ่าย เงินเฉลี่ยคืนค้างจ่าย โบนัสค้างจ่าย รายได้รับล่วงหน้า เงินรอจ่ายคืน หนี้สินระยะยาว เช่น เจ้าหนี้เงินกู้ เจ้าหนี้เช่าซื้อทรัพย์สิน หนี้สินอื่น เช่น สำรองบำเหน็จพนักงาน เงินสะสมพนักงาน เงินบริจาคเพื่อการศึกษา ทุนของสหกรณ์ เช่น ทุนเรือนหุ้น เงินสำรอง ค่าบำรุง สหกรณ์ ทุนสะสมเพื่อขยายงาน ทุนศึกษาอบรมทางสหกรณ์ ทุนสะสมเพื่อการสงเคราะห์รายได้ กอร์ดอน และมิลเลอร์(Gordon & Miller, 1996)ได้กล่าวสอดคล้องกับต้นทุนและค่าใช้จ่ายของสหกรณ์ไว้ว่ารายได้ ประกอบไปด้วย รายได้จากธุรกิจสินเชื่อ รายได้จากธุรกิจจัดหาสินค้ามาจำหน่าย รายได้จากธุรกิจรวบรวมผลิตผล รายได้จากธุรกิจให้บริการและส่งเสริมการเกษตร รายได้อื่น รายได้จากธุรกิจสินเชื่อ เช่น ดอกเบี้ยรับจากเงินให้กู้ รายได้จากธุรกิจจัดหาสินค้ามาจำหน่าย เช่น ขายสินค้า รับคืนสินค้า รายได้จากธุรกิจรวบรวมผลิตผล เช่น ขายผลิตผล รายได้จากธุรกิจให้บริการและส่งเสริมการเกษตร เช่น รายได้ค่าบริการ รายได้อื่น เช่น ดอกเบี้ยเงินฝากธนาคาร รายได้ค่าเช่า , ค่าธรรมเนียมแรกเข้า ผลตอบแทนจากการลงทุน รายได้เบ็ดเตล็ด ต้นทุนและค่าใช้จ่าย ประกอบไปด้วย ต้นทุนสินค้าที่ขาย และ ต้นทุนการแปรรูปต้นทุนสินค้าที่ขาย เช่น ซื้อสินค้า ซื้อผลิตผล ส่งคืนสินค้า ส่วนลดรับ ค่าใช้จ่ายในการซื้อ ต้นทุนการแปรรูป เช่น วัตถุดิบ ค่าแรงาน ค่าน้ำมันเชื้อเพลิง/หล่อลื่น ค่ากระสอบ ค่าน้ำ – ค่าไฟฟ้า ค่าเบี้ยประกันภัยโรงงาน ค่าซ่อมแซม ค่าวัสดุโรงงาน ค่าเสื่อมราคาโรงงาน เครื่องจักรและอุปกรณ์ ค่าใช้จ่ายเฉพาะธุรกิจสินเชื่อ เช่น หนี้สงสัยจะสูญ ลูกหนี้เงินให้กู้/ดอกเบี้ยเงินให้กู้ค้างรับ ค่าใช้จ่ายในการติดตามหนี้ ค่าใช้จ่ายดำเนินงานอื่น ๆ เฉพาะธุรกิจสินเชื่อ ค่าใช้จ่ายเฉพาะธุรกิจจัดหาสินค้ามาจำหน่าย เช่น ค่าใช้จ่ายในการขาย ดอกเบี้ยจ่ายเงินกู้เพื่อจัดหาวัสดุการเกษตร ค่าใช้จ่ายในการเก็บรักษาสินค้า หนี้สงสัยจะสูญลูกหนี้การค้า ขาดทุนจากสินค้าขาดหาย ค่าเสื่อมราคาโรงเก็บสินค้า ค่าใช้จ่ายดำเนินงานอื่น ๆ เฉพาะธุรกิจจัดหาสินค้ามาจำหน่าย ค่าใช้จ่ายเฉพาะธุรกิจรวบรวมผลิตผล เช่น ค่าใช้จ่ายในการขาย ค่าใช้จ่ายในการเก็บรักษาผลิตผล ดอกเบี้ยเงินกู้เพื่อสร้างยุ้งฉาง ดอกเบี้ยเงินกู้เพื่อรวบรวมผลิตผล หนี้สงสัยจะสูญ ค่าเสื่อมราคายุ้งฉางและอุปกรณ์รวบรวมผลิตผล ขาดทุนจากผลิตผลขาดหาย ค่าใช้จ่ายดำเนินงานอื่น ๆ เฉพาะธุรกิจรวบรวมผลิตผล ค่าใช้จ่ายเฉพาะธุรกิจให้บริการและส่งเสริมการเกษตร เช่น ค่าใช้จ่ายสำหรับแปลงสาธิต ค่าบำรุงรักษาเครื่องจักร ค่าเสื่อมราคาเครื่องจักรและอุปกรณ์ ค่าใช้จ่ายดำเนินงานทั่วไป เช่น เงินเดือนและค่าจ้าง ค่าล่วงเวลา ค่าเบี้ยเลี้ยงพาหนะ ค่าเบี้ยประชุม ค่ารับรอง ค่าบำเหน็จพนักงาน ค่าเครื่องเขียนแบบพิมพ์ ค่าของใช้สำนักงาน ค่าเช่าสำนักงาน ค่าน้ำ – ค่าไฟฟ้า ค่าซ่อมแซมบำรุงรักษาสินทรัพย์ ค่าเสื่อมราคาสินทรัพย์ ดอกเบี้ยจ่ายเงินรับฝาก ดอกเบี้ยจ่ายเงินสะสมพนักงาน ค่าใช้จ่ายเบ็ดเตล็ด การจัดทำงบการเงินประจำปี ภายหลังการบันทึกรายการบัญชีในสมุดบันทึกรายการขั้นต้น และผ่านรายการบัญชีไปยังสมุดบันทึกรายการขั้นปลาย (Eskew,1999) รวมทั้งนำยอดคงเหลือของบัญชีต่าง ๆ มาจัดทำงบทดลองแล้ว วิธีการทางบัญชีในลำดับต่อไป คือ การปิดบัญชีเพื่อจัดทำงบการเงินประจำปี ทั้งนี้เพื่อจะได้ทราบผลการดำเนินงานของ สหกรณ์ว่าในการดำเนินงานตลอดระยะเวลาบัญชีที่ผ่านมานั้น มีกำไรหรือขาดทุนเป็นจำนวนเท่าใดและมีฐานะการเงินเป็นอย่างไร ขั้นตอนในการปิดบัญชีประจำปี ได้แก่ (1) การจัดทำรายการปรับปรุงบัญชีเมื่อสิ้นปีทางบัญชี (2) การจัดทำกระดาษทำการงบทดลอง (3) การจัดทำรายการปิดบัญชี และ (4) การจัดทำงบการเงิน 5. ระบบบัญชีครัวเรือน ระบบบัญชีครัวเรือน เป็นการจัดทำบัญชีในครัวเรือนเพื่อทำให้ทราบการเคลื่อนไหวเกี่ยวกับการเงินในครัวเรือน ซึ่งมีความจำเป็นและสอดคล้องกับพระราชดำรัสพระราชทานแก่หัวหน้าสถานีบำรุงพันธุ์สัตว์สกลนคร ณ ศูนย์รวมนมสถานีบำรุงพันธุ์สัตว์สกลนคร มีความว่า ด้านวิชาการ ด้านการผลิต ด้านการเลี้ยงยังช่วยได้ แต่ข้อสำคัญในชีวิตของเกษตรกร ถ้าได้เงินมาแล้วให้รู้จักใช้เงินสำคัญที่สุด ถ้าเขามีเงินเขามีรายได้เสร็จเขาเป็นหนี้ที่อื่นสุดท้ายก็มาขอยืมมาขอกู้จาก สหกรณ์หรือจากใครที่สนับสนุนและใช้หนี้ ไม่ได้ไปช่วยในการใช้จ่ายเป็นส่วนตัว อันนี้ต้องสอน ต้องพยายามสอนทางบัญชีในครอบครัว จากรายได้ที่ได้จากสหกรณ์ และจะต้องสอนการทำบัญชีในสหกรณ์ คือ รายได้รายจ่ายของสหกรณ์เป็นอย่างไร ต้องรู้ในส่วนสหกรณ์ รายได้รายจ่ายของศูนย์ฯ ซึ่งเป็นสถานที่ราชการ ทางราชการได้รับการสนับสนุนจากงบประมาณซึ่งเป็นเงินของประชาชนได้เท่าไร และจากผู้รับบริจาคอย่างโครงการพระราชดำริ มีเงินที่มาช่วยสร้างเขื่อน สร้างอะไรต่าง ๆ ก็มาจากเงินงบประมาณว่ามีเท่าไร ลงทุนเท่าไรสำหรับเขา และก็เมื่อเขาได้จำหน่ายไปเป็นเงินส่วนตัวของเขา เขาก็จะบริหารของเขาได้ ถ้าเขาบริหารของเขา โดยที่เขาเห็นว่าทางราชการบริหารอย่างไร ส่วนศูนย์ ทางสถานีบริหารอย่างไรและตัวเขาต้องบริหารอย่างไร ในส่วนตัวของเขาก็จะมีความเจริญ จากพระราชดำรัสดังกล่าวสรุปได้ว่าเกษตรกรเมื่อมีอาชีพ มีรายได้-รายจ่ายต่าง ๆ ต้องสอนทางบัญชี เพื่อจะได้ทราบแหล่งที่มา แหล่งที่ใช้ไป ของเงินทุน เพื่อนำไปบริหารเงินให้เกิดประโยชน์มากยิ่งขึ้น ประโยชน์ของการจัดทำบัญชีครัวเรือน ถือได้ว่าเป็นการช่วยคุมการใช้จ่ายส่วนตัว ทำให้รู้ว่าเงินสดที่เหลืออยู่ในมือนั้นได้มาจากทางไหนบ้าง เป็นเงินเท่าไร แล้วใช้จ่ายเป็นค่าอะไรบ้าง เป็นเงิน เท่าไร ฟุ่มเฟือยเกินฐานะหรือใช้ไปในทางไม่ถูกไม่ควรหรือไม่ ก็อาศัยตัวเลขข้อมูลที่จดไว้นั้นเตือนตัวเองให้รู้จักใช้เงิน หรือค่อย ๆ ลดละ เลิกกับรายจ่ายไร้ประโยชน์ เช่น ค่าเหล้า ค่าหวย เป็นต้น รู้ผลกำไรหรือขาดทุน ถ้าทำธุรกิจอย่างใดอย่างหนึ่ง หรือประกอบอาชีพเกษตรกรรม ก็สามารถรู้ว่ากิจกรรมที่ทำไปนั้นมีกำไรหรือขาดทุน โดยอาศัยการจดบันทึกค่าใช้จ่ายต่าง ๆ เพื่อค้นหาต้นทุนซึ่งจะนำไปหักกับรายได้ที่จดไว้ ก็จะทราบผลว่าได้กำไร หรือขาดทุนเท่าไรบ้าง และมีสาเหตุจากด้านใด ใช้เป็นข้อมูลยืนยันรายการรับจ่ายต่าง ๆ ที่จดไว้ ข้อมูลดังกล่าวยังสามารถใช้เป็นหลักฐานยืนยันกับผู้เกี่ยวข้องได้ด้วย เช่น ใช้ยืนยันกับคนในครอบครัวและเพื่อนบ้าน เช่น ถ้าคนในครอบครัวหรือเพื่อนบ้านอยากรู้ว่าในปีก่อน แต่ละครอบครัวช่วยเหลืองานทอดกฐินของหมู่บ้านคนละเท่าไร หรือแต่ละครอบครัวได้รับเงินค่าแรงจากโครงการช่วยเหลือของทางราชการอะไรบ้าง และเป็นเงินเท่าไร เป็นต้น ใช้ยืนยันเมื่อเวลาสหกรณ์หรือกลุ่มเกษตรกร พร้อมด้วยผู้ตรวจสอบบัญชีออกมาพบท่าน ซึ่งเป็นสมาชิกเพื่อขอสอบทานหรือยืนยัน เกี่ยวกับค่าหุ้น หนี้เงินกู้คงเหลือ หนี้การค้าคงเหลือ เงินรับฝากคงเหลือ เป็นต้น ใช้ยืนยันหรือชี้แจงกับหน่วยราชการต่าง ๆ ที่ต้องการตัวเลข รายได้ และค่าใช้จ่ายหรือต้นทุนทางการเกษตรของเกษตรกรเพื่อทางราชการจะได้นำตัวเลขเหล่านั้นไปประกอบการกำหนดนโยบายและแผนงานช่วยเหลือเกษตรกร ได้ตรงเป้าหมายยิ่งขึ้น เช่น ทางราชการได้รับข้อมูลตัวเลขต้นทุนการปลูกข้าวที่เกษตรกรจดไว้ ข้อมูลตัวเลขต้นทุนของการปลูกข้าวดังกล่าวทำให้รัฐบาลสามารถให้ความช่วยเหลือในด้านการประกันข้าวเปลือกได้ใกล้เคียงความเป็นจริง หรือทางราชการได้รู้ข้อมูลตัวเลขการเป็นหนี้ของเกษตรกร ทำให้สามารถพิจารณาการช่วยเหลือด้านเงินกู้ และแหล่งเงินทุนได้เหมาะสมยิ่งขึ้น เป็นต้น ใช้เตือนตนเอง ก่อนที่พี่น้องทั้งหลายจะเข้าร่วมโครงการพักชำระหนี้เกษตรกร 3 ปี ตามนโยบายหลวง หากท่านจดจำนวนหนี้ที่ท่านมีอยู่เอาไว้ ก็จะช่วยเตือนท่านเสมอว่าท่านยังมีภาระรออยู่ข้างหน้า ท่านต้องเร่งทำมาหากิน เพื่อหาเงินมาล้างหนี้ในอนาคตให้จงได้ ซึ่งก็คงไม่เหลือบ่ากว่าแรง เพราะไม่ต้องจ่ายดอกเบี้ยใดใดนั้นเอง ในด้านประเภทของรายรับ สรรเสริญ วงศ์ชะอุ่ม, (2544) แบ่งเป็น 2 ประเภท คือ (1) รายรับที่ได้จากการประกอบอาชีพ เช่น ขายข้าวเปลือก ข้าวโพด ถั่วเหลือง ไก่ เป็ด มันปะหลัง กล้วย มะพร้าว ฯลฯ รายรับส่วนนี้ ก็คือ รายได้ที่จะนำไปคิดกำไรขาดทุน ซึ่งจะบันทึกในสมุดบันทึกต้นทุนกำไร และ(2) รายรับที่ไม่เกี่ยวกับการประกอบอาชีพ เช่น รับเงินกู้ยืม รับเงินค่าจ้างที่ไม่เกี่ยวกับอาชีพ ขายสินทรัพย์ส่วนตัว รับมรดก เงินรางวัล ถอนเงินตัวเองจากธนาคาร ฯลฯ รายรับส่วนนี้จะไม่นำไปคิดกำไรขาดทุน แต่จะบันทึกในสมุดบันทึกรายรับ รายจ่ายเงินในครอบครัวและอื่น ๆ รายจ่าย แบ่งเป็น 3 ประเภท ดังนี้ (1) ต้นทุน หมายถึง รายจ่ายเพื่อลงทุนประกอบอาชีพต่อ 1 ครั้ง หรือ 1 ฤดูกาล เช่น ค่าพันธุ์ข้าว ค่าลูกไก ค่าพันธุ์ปลา ค่าจ้างแรงงาน ค่าปุ๋ย ค่ายาปราบศัตรูพืช ดอกเบี้ยจ่ายเงินกู้ ฯลฯ ต้นทุน เป็นค่าใช้จ่ายที่จะนำไปคิดกำไรขาดทุน ซึ่งจะจดบันทึกในสมุดบันทึกต้นทุนกำไร (2) เงินลงทุนระยะยาว หมายถึง รายจ่ายเพื่อการลงทุนประกอบอาชีพที่เป็นการลงทุนซื้อ หรือสร้างเครื่องใช้ที่สามารถใช้งานได้นานหลายปี และมีราคาสูง เรียกสั้น ๆ ว่า ของใช้ถาวร เช่น รถไถ เครื่องสูบน้ำ ฉางข้าว เป็นต้น ซึ่งจะจดบันทึกใน สมุดบันทึกต้นทุนกำไร และ (3) รายจ่ายอื่น ๆ หมายถึง รายจ่ายที่ไม่เกี่ยวกับการประกอบอาชีพ เช่น จ่ายคืนต้นเงินกู้ จ่ายฝากธนาคาร จ่ายค่ากับข้าว จ่ายค่ายา จ่ายค่าเล่าเรียนลูก เป็นต้น ซึ่งจะจดบันทึกใน สมุดบันทึกรายรับ – รายจ่ายในครัวเรือนและอื่น ๆ รายรับและรายจ่ายให้จดลงในสมุดแต่ละเล่มให้ถูกต้องรายรับ – รายจ่ายที่เกี่ยวกับการประกอบอาชีพให้จดลงใน สมุดบันทึกต้นทุนกำไร ส่วนรายรับ – รายจ่าย ที่ไม่เกี่ยวกับการประกอบอาชีพให้จดลงใน สมุดบันทึกรายรับ-รายจ่ายในครัวเรือนและอื่น ๆ ให้แยกเล่มสมุดบันทึกต้นทุนกำไรในแต่ละอาชีพด้วย เช่น ทำนา เลี้ยงปลาและปลูกมะนาวในเวลาเดียวกัน เช่น สมุดบันทึกต้นทุนกำไร การทำนา 1 เล่ม สมุดบันทึกต้นทุนกำไร การเลี้ยงปลา 1 เล่ม สมุดบันทึกต้นทุนกำไรการปลูกมะนาว 1 เล่ม ทั้งนี้ก็เพื่อให้ได้ข้อมูลการลงทุน ที่ใกล้เคียงกับข้อเท็จจริง และสะดวกต่อการใช้ประโยชน์ในอนาคต ประโยชน์ของสมุดบันทึกต้นทุนกำไร สมุดบันทึกต้นทุนกำไร ทำให้เกิดประโยชน์ 3 ข้อด้วยกัน คือ (1) ทำให้สามารถควบคุมการใช้จ่ายไม่ให้เกินกว่ากำไรที่ทำมาหาได้ หรือในทางตรงข้ามถ้าขาดทุน ก็ต้องพยายามควบคุมค่าใช้จ่ายให้เป็นไปโดยประหยัด (2)ทำให้สามารถตัดสินใจเลือกประกอบอาชีพการเกษตรในงวดต่อไปได้อย่างถูกต้อง โดยดูจากผลกำไรขาดทุนที่ผ่านมา ถ้าทำนาแล้วกำไร ก็ทำต่อไป และ (3) หากมีกำไรมาก ก็สามารถแบ่งไปฝากธนาคารกินดอกเบี้ยได้โดยไม่ต้องเอาเงินสดกองไว้ที่บ้าน เป็นการออมเงินไว้ใช้ในอนาคตอย่างดีอีกด้วย ทฤษฎี สมมุติฐาน กรอบแนวความคิด : - วิธีการดำเนินการวิจัย และสถานที่ทำการทดลอง/เก็บข้อมูล : ก. ขั้นตอนและวิธีการดำเนินการวิจัย การกำหนดประชากรกลุ่มตัวอย่าง กลุ่มเกษตรกร (ทำนา) ในจังหวัดนครสวรรค์ วิธีการเก็บรวบรวมข้อมูล ในการเก็บรวบรวมข้อมูลแต่ละขั้นตอนผู้วิจัยมีผู้ช่วยนักวิจัยในการเก็บรวบรวมข้อมูลเป็นนักศึกษาที่กำลังศึกษาในระดับปริญญาตรี สาขาการบัญชี บช.บ. ชั้นปีที่ 4 คอยให้คำแนะนำ นอกจากนั้น ผู้วิจัยทำการฝึกอบรมผู้ช่วยวิจัยก่อนทำการวิจัยลงพื้นที่ เพื่อให้ได้ผลการวิจัยตามวัตถุประสงค์ของการวิจัย ขั้นตอนในการทำวิจัยการบูรณาการระบบบัญชีครัวเรือนเพื่อการบริหารตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง เพื่อทำให้ทราบถึงระบบบัญชีครัวเรือน โดยมีขั้นตอนดังนี้ (1) ศึกษาวิธีการจัดทำบัญชีครัวเรือน การจัดเก็บเอกสารประกอบการลงบัญชีตลอดจนปัญหาต่างๆ ที่เกิดขึ้นจากการทำบัญชี (2) สร้างและบูรณาการระบบบัญชีครัวเรือนเกี่ยวกับเอกสารการจัดทำบัญชี แบบฟอร์มการบันทึกบัญชี โดยแยกประเด็นเกี่ยวกับรายจ่ายจำเป็นและรายจ่ายไม่จำเป็น เพื่อวางแผนและวิเคราะห์ผลของการจัดทำบัญชีครัวเรือนเพื่อการบริหารตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง เพื่อประเมินผลการทำบัญชีครัวเรือนได้อย่างเข้าใจและตรวจสอบได้ชัดเจน ได้แก่ งบดุล เป็นงบที่แสดงฐานะทางการเงินของครัวเรือน และงบกำไรขาดทุน เป็นงบที่แสดงผลการดำเนินงานครัวเรือน ช่วยในการป้องกันการเกิดปัญหาหนี้สินและการบริหารจัดการในครัวเรือน ตลอดจนการสรุปผลรายงานทางการเงินโดยเก็บตัวเลขและรวบรวมข้อมูลทางการเงินให้ง่ายต่อเกษตรกรและบุคคลที่เกี่ยวข้อง (3) ทดลองใช้การจัดทำบัญชีของระบบบัญชีครัวเรือนโดยทำการอบรมเกษตรกรในการจัดทำบัญชีครัวเรือน เพื่อให้ได้รูปแบบระบบบัญชีครัวเรือนที่สามารถใช้ได้จริงกับกลุ่มเป้าหมายพื้นที่อื่นๆ (4) ทดสอบผลการบูรณาการจัดทำบัญชีครัวเรือนเพื่อให้ความรู้ ความสามารถในการจัดทำบัญชีครัวเรือนและมีความเข้าใจต่อการจัดทำบัญชีได้จริงและเข้าใจง่าย ข. ขั้นตอนและวิธีการในการวิเคราะห์ข้อมูล (1) แนวทางศึกษาเชิงคุณภาพ (qualitative approach) ใช้การสัมภาษณ์เจาะลึก (in-depth interview) จัดเก็บข้อมูลจากเกษตรกร ในประเด็นเกี่ยวกับ รายรับรายจ่ายของครัวเรือน ตลอดจนการจัดทำบัญชีครัวเรือน ปัญหาที่เกี่ยวข้องในการจัดทำบัญชี เพื่อให้ได้รูปแบบการจัดทำระบบบัญชีครัวเรือนเพื่อการบริหารตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง (2) แนวทางการศึกษาเชิงปริมาณ (quantitative approach) ผลของการวิเคราะห์การผันแปร (analysis of variance ANOVA) เพื่อทำการเปรียบเทียบผลของการฝึกอบรม (ก่อนและหลัง) เกี่ยวกับการทำบัญชีครัวเรือนเพื่อการบริหารตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง และการวิเคราะห์เส้นทาง (path analysis) การบูรณาการระบบบัญชีครัวเรือนเพื่อการบริหารตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ค. การสร้างมาตรวัดและนิยามปฏิบัติการ ในการสร้างมาตรวัดตัวแปรหลักๆที่ใช้ในการวิจัยในครั้งนี้ ผู้วิจัยได้ทำการทบทวนวรรณกรรมเกี่ยวกับระบบบัญชีในการจัดเก็บข้อมูลทางการเงิน และได้นำความรู้ดังกล่าวมากำหนดคำนิยามจริง และนิยามปฏิบัติการเพื่อสร้างมาตรวัดของตัวแปรที่ใช้ในการศึกษา ในเรื่องการจัดทำระบบบัญชีครัวเรือน การบริหารการจัดการ ปัญหาอุปสรรค ของการจัดทำบัญชี 1. มาตรวัดระบบบัญชี : ในระดับชุมชนมีส่วนเกี่ยวข้องกับระบบบัญชีครัวเรือน การทบทวนวรรณกรรมของมาตรวัดและนิยามจริง : วงจรบัญชีตามคำนิยามของเฮนดริคเซน และริชาด (Hendriksen & Richard, 1990) แมททิวส และพีรีรา (Mathews & Perera, 2001) ได้ให้คำนิยามของวงจรบัญชี โดยเริ่มจากการจดบันทึก การจัดหมวดหมู่ตามประเภทของรายการ เพื่อความสะดวกในการสรุปผลออกมาเป็นงบการเงิน ในรูปของงบดุล งบกำไรขาดทุน งบกำไรสะสม งบกระแสเงินสด เพื่อนำมาวิเคราะห์ตีความที่กลุ่มบุคคลต่าง ๆ สามารถนำข้อมูลไปใช้ได้สะดวก เกรย์ เพิคซ์ และเมาเดอ (Gray Perks & Miaunder, 1997) ได้กล่าวว่า ระบบบัญชีเป็นการจัดเก็บข้อมูลทางการเงินซึ่งประกอบด้วยแบบฟอร์ม หรือ เอกสารต่างๆในการลงบัญชี ตลอดจนวิธีการและอุปกรณ์ต่างๆ ที่ได้มาใช้ในการรวบรวมข้อมูลให้กับกิจการ ในส่วนที่ว่าด้วยเกี่ยวข้องกับเอกสารของระบบบัญชี นอกจากนั้นได้แสดงเอกสารองค์ประกอบของระบบบัญชี (components of the accounting system ) ซึ่งประกอบด้วย อัตราส่วนทางการเงิน งบกำไรขาดทุน งบดุล การวิเคราะห์งบการเงิน งบกระแสเงินสด โดยแต่ละองค์ประกอบมีขั้นตอนดังต่อไปนี้ คือการบันทึกในสมุดรายวันผ่านไปบัญชีแยกประเภท และออกมาเป็นงบการเงินนั่นเอง โดยจะต้องมีเอกสารทางการบัญชีแนบประกอบซึ่งถือว่าเป็นการใช้หลักฐานอันเที่ยงธรรม สอดคล้องกับแม่บทการบัญชี จากการทบทวนวรรณกรรมในส่วนที่ว่าด้วยการบริหารระบบบัญชี พบว่าเพ็ง (Peng, 2006) ได้กล่าวถึงสภาพของการบริหารการใช้รายงานทางการบัญชี ที่ต้องอาศัยประสบการณ์ในการบริหารงาน การแบ่งงานกันทำ การบริหารเงินในกองทุน ตลอดจนการให้คำแนะนำในการประกอบอาชีพ ซึ่งผู้วิจัยได้นำมาใช้ในการออกแบบสอบถามในส่วนที่เกี่ยวกับ การบริหาร การจัดการของชุมชนกลุ่มทอผ้า นอกจากนั้นยังพบว่า ทอมสัน (Thompson, 1988) ศึกษาระบบบัญชีประเภทซื้อมาขายไป ที่คล้าย ๆ กับการจัดทำบัญชีกลุ่มทอผ้า ทำให้ผู้วิจัยได้แนวคิดเกี่ยวกับการจัดทำบัญชี ที่ต้องมีความรู้ระบบของเอกสารในการประกอบการลงบัญชี (voucher) สมุดบัญชีต่างๆ แยกเป็น สมุดรายรับ (receipt journal) และ สมุดรายจ่าย(payment journal) การจัดทำรายงานทางการบัญชี (financial report) มีค และ โซดากาแรน (Meek & Saudagaran, 1990) ได้กล่าวว่า ต้องประกอบด้วยงบดุล (balance sheet) และ งบกำไรขาดทุน (income statement) ซึ่งผู้วิจัยได้นำมาใช้ในการสร้างมาตรวัด/รายการข้อคำถามในแบบสอบถาม ความสามารถในการทำบัญชี : ผู้ทำบัญชีควรมีความรู้ความสามารถในการลงบัญชีได้อย่างถูกต้องนั้น ต้องประกอบด้วยเอกสารประกอบการลงบัญชี เครื่องมือ เครื่องจักรที่ใช้ในการลงบัญชี ฮิลตัล (Hilton, 1999) กล่าวว่า การวัดความสามารถของผู้ทำบัญชี ในการทำบัญชีเกี่ยวกับงบดุล (balance sheet) ซึ่งเป็นงบที่แสดงฐานะทางการเงินของกิจการคือความสามารถของผู้ทำบัญชีในการแสดงจำนวนเงินเป็นหน่วยเดียวกันได้อย่างถูกต้อง เช่น เงินสด (cash in hand) เงินฝากธนาคาร (cash in bank) ลูกหนี้ (receivables) ตลอดจน หนี้สิน (payables) และ ทุน (capital) และงบกำไรขาดทุน เป็นงบที่แสดงผลการดำเนินงาน สำหรับช่วงระยะเวลาหนึ่ง เกี่ยวกับรายได้ และค่าใช้จ่ายต่าง ๆ 2. มาตรวัดความรู้ความสามารถของการจัดทำระบบบัญชีครัวเรือน : ในการวัดความรู้ความสามารถของเกษตรกร ประกอบไปด้วยข้อคำถามสภาพการจัดทำบัญชี และการใช้รายงานทางการบัญชีของเกษตรกรในครัวเรือน โดยแยกเป็นความรู้และความสามารถในการจัดทำบัญชี เนื่องจากรายการที่จะนำมาใช้สร้างมาตรวัดนี้มีหลายข้อจะขอนำเสนอเป็นตัวอย่างเพียงบางส่วน ตัวอย่างข้อคำถามความรู้ในการจัดทำบัญชีครัวเรือน 1. ระบบบัญชีครัวเรือน ที่ท่านทำในปัจจุบันจำเป็นต้องมีรายงานทางการเงิน ดังนี้ 1.1 การจัดทำรายงานผลการดำเนินงานครัวเรือนหรือไม่ ? มี ? ไม่มี 1.2 การจัดทำรายงานฐานะทางการเงินของครัวเรือนหรือไม่ ? มี ? ไม่มี 2. ท่านคิดว่ารูปแบบ แบบฟอร์ม ของรายงานทางการบัญชีครัวเรือนมีความเหมาะสมเพียงไร บัญชีวิเคราะห์รายจ่ายที่จำเป็นและรายจ่ายที่ไม่จำเป็น ? เหมาะสม ? ไม่เหมาะสม เหตุผล…………………………… 3.ในปัจจุบันท่านสามารถจัดทำบัญชีสำหรับช่วงระยะเวลาที่ทำการปิดบัญชีทุกสิ้น เดือนในรายงานรายได้ ค่าใช้จ่าย หรือไม่ ? ทำได้ ? ทำไม่ได้ 3. มาตรวัดการบริหารในครัวเรือนตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง : ประกอบด้วยข้อคำถามเกี่ยวกับการบริหารในครัวเรือนตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง โดยวัดเป็นระดับความคิดเห็นโดยท่านเห็นด้วยกับข้อความต่อไปนี้มากน้อยแค่ไหน หากเห็นด้วยมากให้คะแนนเต็ม 10 ไม่เห็นด้วยเลยให้ 0 และเห็นด้วยระดับอื่นให้คะแนนตามสากลการให้คะแนน 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ไม่เห็นด้วย เห็นด้วยอย่างยิ่ง คำนิยามปฏิบัติการประกอบด้วยข้อความที่ให้ผู้เข้ารับการอบรม แสดงความเห็นด้วยกับข้อความว่าเห็นด้วย มากน้อยแค่ไหน เกี่ยวกับการบริหารในครัวเรือนตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงและให้คะแนน จาก 0 ถึง 10 ตามระดับความเห็นด้วยของท่าน เนื่องจากรายการที่จะนำมาใช้สร้างมาตรวัดนี้มีหลายข้อจะขอนำเสนอเป็นตัวอย่างเพียงบางส่วน ตัวอย่างข้อคำถามการบริหารจัดการครัวเรือนและการเกษตรอย่างยั่งยืนตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง 1. ท่านมีการใช้จ่ายเงินผิดวัตถุประสงค์ตามที่ได้วางแผนไว้ คะแนน........... 2. ท่านมีการวางแผนการใช้จ่ายเงินที่กู้ยืมเงินมาให้เกิดประโยชน์สูงสุด คะแนน........... 3. ท่านมีการออมเงินทุกเดือน เพื่อใช้จ่ายเงินในยามฉุกเฉิน คะแนน......... คำอธิบายโครงการวิจัย (อย่างย่อ) : - จำนวนเข้าชมโครงการ : 822 ครั้ง รายชื่อนักวิจัยในโครงการ ชื่อนักวิจัย ประเภทนักวิจัย บทบาทหน้าที่นักวิจัย สัดส่วนปริมาณงาน(%) -วริศรา เหล่าบำรุง บุคลากรภายในมหาวิทยาลัย หัวหน้าโครงการวิจัย 100 กลับไปหน้าโครงการวิจัยทั้งหมด