กลับไปหน้าโครงการวิจัยทั้งหมด รหัสโครงการ : R000000017 ชื่อโครงการ (ภาษาไทย) : ศึกษากระบวนการจิตตปัญญาศึกษาวิถีพุทธ เพื่อพัฒนาชุมชนที่ยั่งยืน ชื่อโครงการ (ภาษาอังกฤษ) : Buddhist contemplative education process. To develop sustainable communities. คำสำคัญของโครงการ(Keyword) : กระบวนการ, ชุมชน, จิตตปัญญาศึกษา, วิถีพุทธ , การพัฒนาที่ยั่งยืน หน่วยงานเจ้าของโครงการ : คณะเทคโนโลยีการเกษตรและเทคโนโลยีอุตสาหกรรม ลักษณะโครงการวิจัย : โครงการวิจัยเดี่ยว ลักษณะย่อยโครงการวิจัย : ไม่อยู่ภายใต้แผนงานวิจัย/ชุดโครงการวิจัย ประเภทโครงการ : โครงการวิจัยใหม่ สถานะของโครงการ : propersal งบประมาณที่เสนอขอ : 340000 งบประมาณทั้งโครงการ : 340,000.00 บาท วันเริ่มต้นโครงการ : 01 ตุลาคม 2556 วันสิ้นสุดโครงการ : 30 กันยายน 2557 ประเภทของโครงการ : งานวิจัยประยุกต์ กลุ่มสาขาวิชาการ : วิทยาศาสตร์การแพทย์ สาขาวิชาการ : สาขาปรัชญา กลุ่มวิชาการ : ปรัชญา ลักษณะโครงการวิจัย : ระดับชาติ สะท้อนถึงการใช้ความรู้เชิงอัตลักษณ์ : ไม่สะท้อนถึงการใช้ความรู้เชิงอัตลักษณ์ สร้างความร่วมมือประหว่างประเทศ GMS : ไม่สร้างความร่วมมือทางการวิจัยระหว่างประเทศ นำไปใช้ในการพัฒนาคุณภาพการศึกษา : ไม่นำไปใช้ประโยชน์ในการพัฒนาณภาพการศึกษา เกิดจากความร่วมมือกับภาคการผลิต : ไม่เกิดจากความร่วมมือกับภาคการผลิต ความสำคัญและที่มาของปัญหา : การศึกษาที่มีอยู่ในโลกโดยทั่วไปขณะนี้ ซึ่งเน้นที่การเรียนรู้วิชาความรู้เรื่องต่างๆ อันเป็นเรื่องนอกตัวเท่านั้น แม้มีความจำเป็น แต่เมื่อขาดการเรียนรู้เรื่องในตัว ก็ขาดความสมบูรณ์ เอียงข้าง แยกส่วน เมื่อมนุษย์ขาดความสมบูรณ์ในตัวเอง ก็ทำให้โลกทัศน์และวิธีคิดเบี่ยงเบนไปจากความเป็นจริง เกิดความบีบคั้น ทั้งในตัวเองและระหว่างกันในสังคม เป็นต้นเหตุของปัญหาต่างๆ ในสังคมจนวิกฤต อนึ่งการขาดความสมบูรณ์ในตัวเอง ผลักดันให้ผู้คนในปัจจุบันต้องไปหาอะไรมาเติม สิ่งที่หามาเติมคือ หนึ่ง ยาเสพย์ติด สอง ความฟุ่มเฟือย สาม ความรุนแรง ซึ่งล้วนเป็นพฤติกรรมเบี่ยงเบนอันนำไปสู่ปัญหาอื่นๆ ให้ทับทวีมากขึ้น พฤติกรรมเหล่านี้จะแก้ไม่ได้เลยตราบใดที่มนุษย์ยังขาดความสมบูรณ์ในตัวเอง หากมีความสมบูรณ์ในตัวเอง มนุษย์จะมีความเป็นอิสระ มีความสุข และมีไมตรีจิตอันไพศาล อันเป็นไปเพื่อการอยู่ร่วมกันด้วยดี เพราะในศักยภาพของความเป็นมนุษย์นั้น มนุษย์สามารถมีความสุขและความสร้างสรรค์ในการทำงานร่วมกันได้กุญแจแห่งอนาคตของมนุษยชาติจึงอยู่ที่การเรียนรู้เพื่อที่จะเปลี่ยนแปลงขั้นพื้นฐาน(Transformative Learning) ทั้งในตัวเอง (Personal Transformation) และเชิงองค์กร (Organizational Transformation) จิตตปัญญาศึกษาวิถีพุทธ คือการศึกษาที่ทำให้เข้าใจด้านในของตัวเอง รู้ตัว เข้าถึงความจริง ทำให้เปลี่ยนมุมมองเกี่ยวกับโลกและผู้อื่น เกิดความเป็นอิสระ ความสุข ปัญญา และความรักอันไพศาลต่อเพื่อนมนุษย์และสรรพสิ่ง หรืออีกนัยหนึ่ง เกิดความเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์โดยเน้นการศึกษาจากการปฏิบัติ เช่น จากการทำงาน ศิลปะ กิจกรรมชุมชน วัฒนธรรม ประเพณี ภูมิปัญญาท้องถิ่น กิจกรรมทางศาสนา การฝึกสมาธิ เจริญสติ สวดมนต์ ฟังธรรม การเป็นอาสาสมัครเพื่อสังคม สุนทรียสนทนา การเรียนรู้จากธรรมชาติ และจิตตภาวนา ชุมชนจิตตปัญญาศึกษา การเรียนรู้สู่การเปลี่ยนแปลง เพื่อยกระดับจิตวิญญาณของตนเองไปสู่ความเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ เพื่อความสุขและการอยู่ร่วมกันด้วยสันติ ในสังคมต่อไป จุดเด่นของโครงการ : - วัตถุประสงค์ของโครงการ : 1. เพื่อศึกษากระบวนการเรียนรู้ด้วยจิตตปัญญาศึกษาวิถีพุทธในชุนชนตำบลวังหิน อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี 2. เพื่อสร้างองค์ความรู้ ความดี ความงาม ความจริง เกิดปัญญาและชีวิตสันติสุขที่ยั่งยืน 3. เพื่อเป็นชุมชนต้นแบบแก่ชุมชนทั่วประเทศ ขอบเขตของโครงการ : - ผลที่คาดว่าจะได้รับ : 2557 เกิดกลไก กระบวนการเรียนรู้จิตตปัญญาศึกษาวิถีพุทธมีความร่วมมือในกิจกรรมด้านต่างๆ เช่น ด้านศาสนา ด้านวัฒนธรรม ด้านการศึกษา ด้านสุขภาพ ด้านเศรษฐกิจ และเกิดกระบวนการเรียนรู้ทั้งชุมชน (P) P 2557 เกิดเครือข่ายการเรียนรู้ร่วมกันในชุมชน/องค์การบริหารส่วนตำบล โรงเรียนอันเป็นเสมือนดังภูมิคุ้มกันของชุมชนในการรู้เท่าทันต่อสภาวะการเปลี่ยนแปลงของโลกในปัจจุบัน (I) I 2557 สมาชิกในชุมชนทุกคน สามารถพัฒนาศักยภาพของตนให้เกิดปัญญารู้ดี รู้ชั่ว รู้คุณ รู้โทษ รู้เหตุรู้ผล รู้เท่าทันสภาวะการเปลี่ยนแปลงของโลก สามารถแก้ปัญหา สร้างสรรค์อาชีพที่ถูกต้องดำเนินชีวิตอย่างพอเพียง ตั้งอยู่ในศีลธรรมอันดี ก่อให้เกิดชุมชนที่สันติสุข มีความเข็มแข็ง และการเสริมสร้างภูมิคุ้มกันของชุมชนได้ (G) G การทบทวนวรรณกรรม/สารสนเทศ : จากบทความเรื่อง กระบวนทัศน์ความคิดว่าด้วยวิถีพุทธกับกระแสบริโภคใน สังคมไทย ในเว็บไซต? http://www2.graduate.su.ac.th/admc/2552/thesis/edu_ 05.pdf พระมหาพินิจ บัวสงค์. (2552) รายงานไว้ว่า ชุมชนพุทธรักษาและชุมชนหลังวัด ใหญ่ ในฐานะเป็นชุมชนเมือง ได้สะท้อนกระบวนทัศน์สังคมไทยและปรากฏการณ์ในสังคม ปัจจุบันได้อย่างชัดเจน ถึงระดับแห่งการบริโภค โดยผ่านทางพฤติกรรมที่แสดงออกถึงความ ต้องการบริโภควัตถุ และมีลักษณะของการบริโภคเป็นเชิงเดี่ยว คือ เป็นฝ่ายที่ต้องซื้อการ บริโภคเป็นหลัก เพราะไม่มีระบบการผลิตและปรัชญาของการพึ่งตนเอง ในขณะที่ชุมชนปฐม อโศกมีกระบวนทัศน์และปรากฏการณ์ในรูปแบบแห่งการบริโภคอันเป็นเอกลักษณ์ของ ตนเอง ให้ความสำคัญกับการบริโภคเชิงคุณภาพ เน้นการบูรณาการธรรมชาติกับชีวิต นอกจากนี้ยังพบว่า กระบวนทัศน์การบริโภควิถีพุทธนั้น มีเนื้อหาอยู่ที่การนำเอาหลักพุทธ ธรรมมาปฏิบัติ เป็นระบบที่มีความสอดคล้องกับเจตจำนงทางสังคม แต่สังคมโดยทั่วไปกลับ มีพฤติกรรมที่สวนทางกับความต้องการของสังคมเองอย่างสิ้นเชิง จากบทความเรื่อง การพัฒนาความสุขในพุทธธรรม ในเว็บไซต์ http://www.ce. mahidol.ac.th/download/Happiness_Development_in_Buddhadhamma_1.pdf พระครูธรรมธร ครรชิต คุณวโร รายงานไว้ว่า การพัฒนามนุษย์ให้มีความสุขคือจุดหมายในหลักพุทธธรรม หลักการของพุทธธรรมคือมนุษย์จะประเสริฐและมีความสุขได?ด้วยการฝึกและพัฒนาไม?ใช่การอ้อนวอนขอร้องการดลบันดาลจากสิ่งใด ความสุขตามหลักพุทธธรรมนั้นสามารถแบ?งออกได?เป็นหลายระดับ และมีข้อดี ข้อเสีย และวิธีการพัฒนาแตกต่างกัน หลักพุทธธรรมได?ให้แนวทางในการปฏิบัติต่อความสุขในแต่ละระดับอย่างถูกต้อง ทำให้มนุษย์สามารถฝึกพัฒนาชีวิต จิตใจ และปัญญาให้ข้าถึงความสุขในแต่ละระดับได?ตามศักยภาพของแต่ละบุคคล การพัฒนาความสุขตามหลักพุทธธรรมไม?ได?มุ่งเพียงแค?ให้มนุษย์มีความสุขเท่านั้นแต่คำนึงถึงผลกระทบที่จะเกิดขึ้นตามมาทั้งต่อตนเอง สังคม สิ่งแวดล้อม ไม?ก่อให้เกิดทุกข์หรือปัญหาในภายหลัง และพัฒนาสูงขึ้นไปจนเป็นความสุขที่ปราศจากทุกข์ทั้งหลายโดยสิ้นเชิง หรือนิพพาน ในการพัฒนาความสุขนั้นจะพัฒนาจากความสุขในระดับต้นๆ ที่เป็นขั้นหยาบ ยังก่อให้เกิดทุกข์ได?ในภายหลังแต่เข้าถึงได?ง่ายสำหรับคนทั่วไปเป็นฐานก่อนเมื่อคนเริ่มมีความสุขในขั้นต้นแล้วก็จะไม่ให้หยุดลงเพียงแค?นั้น แต่ใช้ความสุขในขั้นต้นๆ เป็นฐานในการพัฒนาความสุขขั้นสูงยิ่งขึ้นต่อไป เป็นการพัฒนามนุษย์อย่างเป็นองค์รวมทั้งในด้านพฤติกรรม จิตใจ และปัญญาตามหลักธรรมที่มีอยู่ตามธรรมชาติที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ทรงค้นพบ ปฏิบัติจนได?ผล และนำมาสั่งสอนให้ผู้อื่นประพฤติปฏิบัติตามจนได?ผลมาแล้วมากว่า ๒๕๐๐ ป? จากบทความเรื่อง การศึกษาเบื้องต้นเพื่อพัฒนาสุขภาวะและชุมชนเรียนรู้จิตตปัญญาอย่างมีส่วนร่วมในเว็บไซต์ http://www.inmu.mahidol.ac.th/th/research/ completed-research/groupV/research-project/index.php?id=16 สุทธิลักษณ์ สมิตะสิริ และประภา คงปัญญา รายงานไว้ว่า คำสอนในพระพุทธศาสนา องค์ความรู้จิตวิทยาเชิงบวก (Positive Psychology) การศึกษาคุณลักษณะที่พึงประสงค์ (Character Education) และตัวอย่างแนวคิดตลอดจนกระบวนการดำเนินงานที่เกี่ยวข้องทั้งในระดับประเทศและนานาชาติ เป็นองค์ความรู้ที่สามารถนำมาประยุกต์ใช้ในการกำหนดแนวทางการพัฒนาได้ และพบว่า พุทธมณฑลมีปัจจัยที่เอื้อต่อการบรรลุเป้าหมายของการพัฒนาอยู่มาก แต่ในขณะเดียวกัน ชุมชนนี้ก็กำลังเผชิญกับอิทธิพลของการเปลี่ยนแปลงในทุกด้านอย่างรวดเร็วซึ่งมีความเสี่ยงต่อสุขภาวะและการเรียนรู้จิตตปัญญา คณะผู้วิจัยจึงให้ผู้เกี่ยวข้องร่วมกันแสวงหาแนวทางการพัฒนาที่เอื้อต่อสุขภาวะและชุมชนการเรียนรู้จิตตปัญญาอย่างเป็นระบบและมีประสิทธิภาพมากขึ้นโดยเสนอให้พัฒนาอย่างเร่งด่วนในกลุ่มเด็กและเยาวชน และใช้การพัฒนาสิ่งแวดล้อมที่เน้นการสร้างความเข้มแงของชุมชนผ่านการเรียนรู้ร่วมกัน การอาสาและการปฏิบัติจริงเป็นกลวิธี โดยนำเอาความรู้ที่ได้ศึกษาไว้แล้วเป็นฐานเพื่อให้ชุมชนนี้เป็นแบบอย่างของชุมชนผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบานต่อไป จากบทความเรื่อง การศึกษาเบื้องต้นเพื่อพัฒนาสุขภาวะและชุมชนเรียนรู้จิตตปัญญาอย่างมีส่วนร่วมในเว็บไซต? http://weerapong1974.igetweb.com/index.php? lite=article&qid=634001 อนุชาติ พวงสำลี รายงานไว้ว่า กระบวนการเรียนรู้ที่ทำให้มนุษย์เกิดปัญญาทำให้มนุษย์อยู่ร่วมกันได้อย่างสันติ อย่างไรก็ตาม เป็นเรื่องที่ไม่ง่ายนัก โดยเฉพาะการฝึกจิตให้มีสติ (จิตตะ) เป็นเรื่องที่ต้องหมั่นเพียรเรียนรู้ด้วยตนเองว่าหนทางใดจึงจะเหมาะสมกับตน และเป็นเรื่องที่เรียนแทนกันไม่ได้ บางคนอาจจะใช้เวลานาน หรือใช้เวลาทั้งชีวิต แต่สำหรับโลกในยุคปัจจุบัน เวลาเหลือน้อยเต็มที วิกฤตการณ์ต่างๆ รุมเร้า อันเป็นสัญญาณบอกเหตุให้รู้ว่า ถึงเวลาแล้ว ที่กระบวนการความคิดของมนุษยชาติต้องเปลี่ยนแปลง และสังคมต้องช่วยเหลือซึ่งกันและกัน ในการคิดค้นกระบวนการเรียนรู้ใหม่ๆ อันจะก่อให้เกิดปัญญาร่วมของสังคม เปรียบเสมือนยารักษาโรค ที่ปกป้องคุ้มครองสังคมให้มีสุขภาวะที่ดี และนั่นจะเป็นสิ่งประเสริฐที่สุดที่มนุษย์จะพึงกระทำได้ จากบทความเรื่อง จิตตปัญญาศึกษา ในเว็บไซต? http://www.vcharkarn.com/ varticle/38633 รายงานไว้ว่า การเข้าถึงความจริงแท้หรือสัจธรรม คือเป้าหมายในชีวิตของ “มนุษย์” ที่ยึดมั่นอยู่ในศาสนธรรมของตนบนโลกนี้ยึดถือการปฏิบัติมาโดยตลอด อย่างไรก็ตาม กระแสของทุนนิยมมีความเชี่ยวกราดกว่ากระแสธรรม โลกจึงต้องพบกับความหายนะอย่างเช่นที่เป็นอยู่นี้ เพราะ “คน” บนโลกต่างพากันยึดเอาทุนนิยมที่ดำรงสภาพอยู่ได้ด้วยหิวกระหายในการบริโภคมา เป็นตัวตั้งความสุขที่เกิดจากการได้เสพ จึงเป็นจึงเป็นความสุขเดียวที่คนในยุคนี้รู้จัก ส่วนความสุขที่เกิดขึ้นจากการไม่ปรุงแต่ง ที่ผุดขึ้นมาเอง เมื่อจิตอยู่ในภาวะปกติ เป็นความสุขที่ไม่ต้องอาศัยสิ่งเร้า และเป็นสื่อที่จะพาเราลัดตรงเข้าพบสัจธรรมที่ปรากฏอยู่ข้างในตนของมนุษย์ทุก คนอยู่แล้ว กลับกลายเป็นความสุขที่น้อยคนนักจะรู้จักและเข้าถึง จิตตปัญญาศึกษาจึงเกิดขึ้นมาเพื่อเชื้อเชิญให้คนในยุคสมัยได้เข้าไปสัมผัส กับการเข้าถึงสิ่งสูงสุด หรือการเข้าถึงความจริง ความดี ความงาม เพื่อไปพบกับอิสรภาพ ความสุข และความรักอันไพศาล ที่พ้นไปจากการยึดเอาตัวเองเป็นศูนย์กลางด้วย การเจริญสิตในรูปแบบต่าง ๆ ดังที่ได้กล่าวมาแล้วในข้างต้น ซึ่งคนในยุคนี้ห่างไกลจากการเข้าถึงความจริง ความดี ความงามจนอาจกล่าวได้ว่าเป็นเรื่องที่ต้องการ “การปฏิวัติจิตสำนึก (Consciousness Revolution)” เลยทีเดียว “การเรียนรู้เพื่อการเปลี่ยนแปลง” “จิตตปัญญา” “จิตสำนึกใหม่” จึงเป็นวาทกรรมที่นำให้คนในยุคปัจจุบันหันหน้าเข้าหาสัจธรรม ด้วยวิธีการที่สามารถเชื่อมโยงเอาคุณค่าของโลกวิชาการที่สอนให้คนชำนาญ เรื่องการคิดวิเคราะห์เรื่องนอกตัว ได้กลับเข้ามาหางานดูจิตซึ่งเป็นเรื่องข้างในตัวได้อย่างกลมกลืน เพื่อก้าวสู่หนทางแห่งความจริงและชีวิต ซึ่งต้องอาศัยการเรียนรู้ด้วยใจอย่างใคร่ครวญ และการเปลี่ยนแปลงที่สร้างอิสรภาพ ความสุข ความรักอันไพศาล ทั้งกับตน ผู้คนรอบข้าง ตลอดจนองค์กรและสังคมของมนุษยชาติ ที่สัมพันธ์เกี่ยวเนื่องกับธรรมชาติของจักรวาล จากบทความเรื่อง ระบบการศึกษาที่แก้ความทุกข์ยากของคนทั้งแผ่นดิน ในเว็บไซต์ http://www.doctor.or.th/article/detail/10263นายแพทย์ประเวศ (2552) รายงานไว้ว่า วิกฤติที่ว่าเกิดขึ้นในทุกมิติ และทุกคนสัมผัสได้ชัดเจน ไม่ว่าโลกร้อน อาชญากรรม ความอดอยากยากจน สงคราม และไม่ว่าจะใช้เทคโนโลยีใหม่ขนาดไหนก็แก้ไม่ทันแล้ว ยกเว้นทางเดียวคือ การสร้างจิตสำนึกใหม่ให้เกิดขึ้น เป็นทางเลือกและทางรอดเดียวที่เหลืออยู่ จิตสำนึก ใหม่จะเรียกอย่างไรก็ได้ จะเรียกว่าการรู้แจ้ง การบรรลุธรรม จิตวิวัฒน์ เกิดอิสรภาพ เกิดจิตใจใหม่ เกิดความรักในเพื่อนมนุษย์ทั้งหมด การเรียนรู้เพื่อให้เกิดจิตสำนึกใหม่ จะเรียกว่าจิตตปัญญาศึกษาก็ได้ หรือใช้ชื่ออื่นก็ได้ ใช้ภาษาอะไรก็ได้ จิตตปัญญาศึกษาคือทางรอดของมนุษย์ ทางอื่นไม่มีทางรอด ถ้ามนุษย์ทั้งโลกเจริญสติ แก้โลกร้อนได้ชะงัดที่สุด เพราะการเจริญสติเป็น Happiness at low cost เป็นความสุขราคาถูกที่เป็นไปได้สำหรับทุกคน และการเจริญสติลดความร้อนได้ทุกทาง ลดตาร้อน หูร้อน โลกร้อน ปัจจุบันนักการศึกษาต่างสนใจคำว่า "จิตตปัญญาศึกษา" หรือการศึกษาที่มุ่งสู่การเข้าใจธรรมชาติภายในตัวเองของมนุษย์แต่ละคน จนสามารถเชื่อมโยงเป็นการเข้าใจโลกภายนอกและธรรมชาติตามความเป็นจริง แล้วจะนำจิตตปัญญาศึกษาไปใช้ได้จริงในงานของตนเองอย่างไร? วิธี การทำได้ 108 วิธี แต่เราต้องเปิดกว้างที่สุด การศึกษาควรเปิดพื้นที่การเรียนรู้ชัดเจน อย่างเต็มที่ อย่างที่ยุโรปและอเมริกาตอนนี้ ถ้ามหาวิทยาลัยไหนไม่สอนกรรมฐานก็เชยหมด เพราะโลกกำลังจะเปลี่ยน ไม่จำเป็นต้องเรียกว่าจิตตปัญญาศึกษาก็ได้ ไม่ต้องบอกว่าเกิดขึ้นที่มหิดลก็ได้ เราต้องไม่จำกัดให้เกิดความคับแคบ เพื่อให้คนไทยเกิดจิตสำนึกใหม่ เพราะการเรียนรู้ที่ดีคือการเรียนรู้ที่มีอิสรภาพ แต่ ระบบการศึกษาทั้งหมดเป็นระบบอำนาจที่ชัดเจน เป็นระบบท็อปดาวน์ ต้องท่องหนังสือตามนี้ ตอบในกระดาษคำตอบแบบนี้ถึงจะได้คะแนน กลายเป็นการปิดจินตนาการ ปิดความคิดริเริ่มอย่างหลากหลาย กลายเป็นบอนไซในกระถาง บอนไซของการเรียนรู้ บอนไซของประเทศไทย ระบบของการเรียนรู้ว่ามีองค์ 3 ที่เข้ามาประกอบกันเป็นรูปพระเจดีย์ โดยเรียกการเรียนแบบเอาชีวิตและการอยู่ร่วมกันว่าเป็นการเรียนรู้ในฐาน "วัฒนธรรม" ซึ่งถือเป็นฐานล่างสุดของเจดีย์แห่งการเรียนรู้ เพื่อให้ทำเป็น โดยส่วนกลางเจดีย์คือ "กระบวนการทางวิทยาศาสตร์" เพื่อให้คิดเป็น และส่วนยอดสุดของเจดีย์คือ "จิตตปัญญาศึกษา" อาจารย์ประเวศกล่าวทิ้งท้ายว่า "มนุษย์สัมผัสสิ่งต่างๆ ด้วยความฝังใจ ไม่มีทางสัมผัสสิ่งใดตามความเป็นจริงถ้าไม่เจริญสติ การศึกษาต้องเป็นพลังแก้ความติดขัดตรงนี้ เพื่อจะไปแก้ความยากจน ช่วยให้เกิดการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม ทรัพยากรธรรมชาติ เป็นการศึกษาเพื่อรักษาทุกโรค" จากบทความเรื่อง การศึกษาวิถีพุทะ ในเว็บไซต์ http://www.life.ac.th/a/ node/351 สุรเชษฐ เวชชพิทักษ์ รายงานไว้ว่า เบนจามิน ดิสราเอลี่ อดีตนายกรัฐมนตรีอังกฤษ (1804 - 1881) เคยกล่าวไว้ว่า "ชะตากรรมของประเทศขึ้นอยู่กับการศึกษาของประชาชน" แต่การศึกษาแบบไหนที่เป็นความหวังได้จริง? การศึกษาในบ้านเราปัจจุบันมุ่งที่การสร้างอาชีพให้ประชาชน ซึ่งก็ดี มีประโยชน์ แต่จะดียิ่งขึ้นและมีประโยชน์ยิ่งขึ้นหากสามารถสร้าง "จิตตปัญญา" ให้ประชาชนได้ด้วย ผมเห็นว่า การศึกษาที่เป็น "ความหวังใหม่" คือ การศึกษาชนิดที่ให้ความสำคัญกับ "จิตตปัญญาศึกษา" ในพระพุทธศาสนา มี "ไตรสิกขา" หรือ "ศึกษาสามประการ" อันได้แก่ ศีล สมาธิ และปัญญา คำตอบจึงอยู่ที่การปฏิรูประบบการศึกษาใหม่ ให้เป็นระบบการศึกษาที่บูรณาการจิตตปัญญาศึกษา (หรือไตรสิกขา) กับการศึกษาเพื่ออาชีพบ้านเมืองใดที่ให้การศึกษาจนประชาชนมีทักษะในการงานอาชีพ บ้านเมืองนั้น(มัก)จะไม่อดอยาก แต่บ้านเมืองใดที่ประชาชนมีจิตตปัญญา (ไตรสิกขา) ด้วย บ้านเมืองนั้นจะเต็มไปด้วยความรัก การให้อภัย เมตตา กรุณา มีความชื่นชมยินดีกับความสำเร็จของผู้อื่น (ไม่อิจฉาตาร้อน) และมีอุเบกขา (ปล่อยวางได้กับสิ่งต่างๆ ที่ต้องเป็นไปตามเหตุแห่งกรรมของบุคคล หรือตามเหตุแห่งกรรมของสังคม) อันจะนำไปสู่ความสามัคคีของประชาชนได้อย่างแท้จริงและเป็นบ้านเมืองที่เข้มแข็ง มั่นคง ทั้งเศรษฐกิจ การเมือง และสังคม อย่างแท้จริงผมมีความยินดีที่ได้เป็นส่วนหนึ่งของ "ความหวังใหม่" ในฐานะอาจารย์คนหนึ่งของสถาบันการเรียนรู้เพื่อปวงชน ที่เป็นสถาบันอุดมศึกษาเพื่อชีวิตและชุมชนที่กำลังจัดการศึกษาให้กับประชาชนตามนัยนี้ในท้องถิ่นต่างๆ ทั่วประเทศ. จากบทความเรื่อง ไตรสิกขา ในเว็บไซต์ http://guru.google.co.th/guru/ thread?tid=2e8fd7b5015214dd รายงานไว้ว่า ความสัมพันธ์แบบต่อเนื่องของไตรสิกขานี้ มองเห็นได้ง่ายแม้ในชีวิตประจำวัน กล่าวคือ (ศีล -> สมาธิ) เมื่อประพฤติดี มีความสัมพันธ์งดงาม ได้ทำประโยชน์อย่างน้อยดำเนินชีวิตโดยสุจริต มั่นใจในความบริสุทธิ์ของ ตน ไม่ต้องกลัวต่อการลงโทษ ไม่สะดุ้งระแวงต่อการประทุษร้ายของคู่เวร ไม่หวาดหวั่นเสียวใจต่อเสียงตำหนิหรือความรู้สึก ไม่ยอมรับของสังคม และไม่มีความฟุ้งซ่านวุ่นวายใจ เพราะความรู้สึกเดือดร้อนรังเกียจในความผิดของตนเอง จิตใจก็เอิบอิ่ม ชื่นบานเป็นสุข ปลอดโปร่ง สงบ และแน่วแน่ มุ่งไปกับสิ่งที่คิด คำที่พูดและการที่ทำ (สมาธิ -> ปัญญา) ยิ่งจิตไม่ฟุ้งซ่าน สงบ อยู่กับตัว ไร้สิ่งขุ่นมัว สดใส มุ่งไปอย่างแน่วแน่เท่าใด การรับรู้ การคิดพินิจพิจารณามอง เห็นและเข้าใจสิ่งต่างๆก้ยิ่งชัดเจน ตรงตามจริง แล่น คล่อง เป็นผลดีในทางปัญญามากขึ้นเท่านั้น อุปมาในเรื่องนี้ เหมือนว่าตั้งภาชนะน้ำไว้ด้วยดีเรียบร้อย ไม่ไปแกล้งสั่นหรือเขย่ามัน ( ศีล ) เมื่อน้ำไม่ถูกกวน คน พัด หรือเขย่า สงบนิ่ง ผงฝุ่นต่างๆ ก็นอนก้น หายขุ่น น้ำก็ใส (สมาธิ) เมื่อน้ำใส ก็มองเห็นสิ่งต่างๆ ได้ชัดเจน ( ปัญญา ) ในการปฏิบัติธรรมสูงขึ้นไป ที่ถึงขั้นจะให้เกิดญาณ อันรู้แจ้งเห็นจริงจนกำจัดอาสวกิเลสได้ ก็ยิ่งต้องการจิตที่สงบนิ่ง ผ่องใส มีสมาธิแน่วแน่ยิ่งขึ้นไปอีก ถึงขนาดระงับการรับรู้ทางอายตนะต่างๆ ได้หมด เหลืออารมณ์หรือสิ่งที่กำหนดไว้ใช้งาน แต่เพียงอย่างเดียว เพื่อทำการอย่างได้ผล จนสามารถกำจัดกวาดล้างตะกอนที่นอนก้นได้หมดสิ้น ไม่ให้มีโอกาสขุ่นอีกต่อไป ไตรสิกขานี้ เมื่อนำมาแสดงเป็นคำสอนในภาคปฏิบัติทั่วไป ได้ปรากฏในหลักที่เรียกว่า โอวาทปาฏิโมกข์ ( พุทธโอวาทที่เป็นหลักใหญ่ 3 อย่าง ) คือ สพฺพปาปสฺส อกรณํ การไม่ทำความชั่วทั้งปวง (ศีล) กุสลสฺสูปสมปทา การบำเพ็ญความดีให้เพียบพร้อม (สมาธิ ) สจิตตปริโยทปนํ การทำจิตของตนให้ผ่องใส (ปัญญา ) นอกจากนี้ยังมีวิธีการเรียนรู้ตามหลักโดยทั่วไป ซึ่งพระพุทธเจ้าพระพุทธเจ้าตรัสไว้ 5 ประการ คือ 1. การฟัง หมายถึงการตั้งใจศึกษาเล่าเรียนในห้องเรียน 2. การจำได้ หมายถึงการใช้วิธีการต่าง ๆ เพื่อให้จำได้ 3. การสาธยาย หมายถึงการท่อง การทบทวนความจำบ่อย ๆ 4. การเพ่งพินิจด้วยใจ หมายถึงการตั้งใจจินตนาการถึงความรู้นั้นไว้เสมอ 5. การแทงทะลุด้วยความเห็น หมายถึงการเข้าถึงความรู้อย่างถูกต้อง เป็นความรู้อย่างแท้จริง ไม่ใช่ติดอยู่แต่เพียงความจำเท่านั้น แต่เป็นความรู้ความจำที่สามารถนำมาประพฤติปฏิบัติได้ จะเห็นได้ว่า สีลสิกขา จิตตสิกขา และปัญญาสิกขา การศึกษาทั้ 3 ขั้นนี้ ต่างก็เป็นพื้นฐานกันและกัน ซึ่งในการศึกษา พุทธศาสนามุ่งสอนให้คนเป็นคนดี คนเก่งและสามารถอยู่ในสังคมได้อย่างมีความสุข จากกระบวนการศึกษาที่กล่าวมาทั้ง 3 ขั้นตอนของพุทธศาสนานี้ หากสามารถนำไปปฏิบัติอย่างจริงจัง ก็จะเกิดผลดีกับผู้ปฏิบัติ ซึ่งหลักการทั้ง 3 นั้น เป็นที่ยอมรับจากชาวโลก ทำให้พุทธศาสนาได้แพร่หลายไปในประเทศต่าง ๆ ทั่วโลก จึงนับได้ว่าพุทธศาสนาเป็นศาสตร์แห่งการศึกษาอย่างแท้จริง จากบทความเรื่อง ไตรสิกขากับการพัฒนา ในเว็บไซต์ http://narahospitalhacenter.blogspot.com/2010/04/blog-post.html รายงานไว้ว่า ศีล ( System) สมาธิ (Spirituality) ปัญญา(Science/Wisdom) หรือ ไตรสิกขา ศีล จะเกิดมีได้ ก็ต่อเมื่อบุคคลได้ ดำริ(คิด) หรือ ระลึก(นึกถึง) เพราะเมื่อบุคคลมีจิตใจจดจ่อในสิ่งใดสิ่งหนึ่ง สมาธิ ก็จะเกิดขึ้น เมื่อสมาธิเกิด ก็จะเกิดปัญญา คือสามารถนำเอาความรู้ ความเข้าใจ จากความจำในสมอง มาใช้ประพฤติ ปฏิบัติ ดังนั้น ศีล สมาธิ ปัญญา หรือไตรสิกขาในคำว่า ศีล หมายถึงการ คิด หรือระลึก(นึกถึง) เช่น ถ้าเรามีความต้องการจะพิจารณาระบบงานๆหนึ่ง ขณะนั้นสมาธิได้เกิดขึ้น เมื่อสมองได้ค้นหาข้อมูลเกี่ยวกับศีล และปรับแต่งตามแต่ประสบการณ์ ความจำ ความรู้ และอื่นๆ เพื่อให้มีความเข้าใจระบบงาน เมื่อ เกิดความเข้าใจ ความรู้ หรือ ปัญญา ก็เกิดขึ้น ปัญญา นั้นแท้จริงแล้ว หมายถึง ความรู้ ที่บุคคลนั้นๆ มีความเข้าใจอย่างละเอียดในระดับหนึ่ง และสามารถนำ เอาความรู้ดังกล่าวมาเปลี่ยนเป็นการประพฤติ การปฏิบัติ หรือใช้ในการทำงานใดใดได้เป็นอย่างดี จึงเรียกปัญญาเพราะความรู้ ในตัวบุคคลมีอยู่หลายประเภท ความรู้ที่อยู่ในตัวบุคคลนั้น ไม่ว่าจะเป็น ความรู้จากประสบการณ์ ความรู้จากการเรียนรู้ทางสังคมสิ่งแวดล้อมความรู้จากการศึกษาเล่าเรียน ตามหลักวิชาการ หรือความรู้จากการศึกษาเล่าเรียนด้วยตัวเอง จากการดู จากการทำ โดยรวมแล้วบนเส้นทางคุณภาพ อยากเห็นการจัดการความรู้ที่ยั่งยืน ทั้งความรู้ที่มีการศึกษาอย่างเป็นระบบ และความรู้ที่เกิดจากประสบการณ์การทำงานซึ่งฝังอยู่ในตัวคน ซึ่งหาก ไม่ได้นำมาใช้หรือไม่ได้ใช้ ก็ไม่เรียกว่าปัญญาจนกระทั่ง นำออกมาใช้ได้อย่างเป็นผลดีต่อการประกอบกิจการ หรืองานใดใด นั่นแหละคือ เกิด ปัญญา (Wisdom) จากบทความเรื่อง ชุมชนวิถีพุทธ ในเว็บไซต์ http://www.gotoknow.org/ blogs/posts/439633 พระใบฎีกาสุพจน์ ตปสีโล รายงานไว้ว่า กระบวนการสำคัญของชุมชน ในที่นี้หมายถึง กระบวนการตัดสินใจภายในชุมชน หรือพฤติกรรมการตัดสินใจในเรื่องสาธารณะของชุมชน นั่นคือ การตัดสินใจกิจการสาธารณะ จะต้องดำเนินไปอย่างไม่รีบร้อน และบังคับให้คนในชุมชนตัดสินใจ แต่ต้องดำเนินการหลัง “กระบวนการเรียนรู้ของชุมชน” ซึ่งหมายถึง การแลกเปลี่ยนข้อมูลระหว่างกัน เพื่อทำความเข้าใจให้ตรงกัน เช่น อะไรคือสิ่งที่มีคุณค่าต่อเราในฐานะที่เป็นชุมชน อะไรคือผลประโยชน์ร่วมของเรา ในฐานะที่เป็นชุมชนเรามีเป้าหมายตรงกันหรือไม่ อะไรคือสิ่งที่เรา(ชุมชน)คิด เมื่อมีปัญหาเกิดขึ้น กระบวนการเรียนรู้และแลกเปลี่ยนระหว่างคนในชุมชนและสาธารณะจะทำให้เรารู้ในสิ่งที่เราต้องการจะรู้ซึ่งไม่สามารถรู้ได้โดยลำพังการเรียนรู้ของชุมชนแยกไม่ขาดจากการสร้างสำนึกสาธารณะ การเรียนรู้ของชุมชนเป็นจุดเริ่มต้นของการพัฒนาชุมชนในวิถีทางที่ทำให้ประชาชนรู้สึกเป็นเจ้าของชุมชน การสร้างความเป็นชุมชนจึงเป็นหนึ่งเดียวกับการกระตุ้นให้เกิดกระบวนการเรียนรู้ของชุมชน ชุมชนที่อุดมไปด้วยชีวิตสาธารณะที่มีสุขภาพดี หรือชุมชนที่มีประชาสังคมที่เข้มแข็ง จึงมิได้เป็นอะไรอื่น นอกจากชุมชนแห่งการเรียนรู้ วิถีชุมชนชาวพุทธ ที่แท้จริงนั้น คือขยายหลักธรรมบางข้อมาขยายให้มีมิติทางสังคมที่กว้างขึ้น คือแทนที่จะมีความหมายเพียงแต่ละบุคคล ก็มาขยายเป็นคุณธรรมต่อสังคมซึ่งมีขอบเขตที่ต้องรักษาร่วมกัน เช่นในส่วนที่เป็นรูปธรรม คือ สิ่งแวดล้อมต่าง ๆ เช่น แม่น้ำ ลำคลอง ป่าไม้ ทรัพยากรธรรมชาติ ถนน สวนสาธารณ ฯลฯ ส่วนที่เป็น นามธรรม คือ หลักการ กฎระเบียบ ข้อปฏิบัติ กฎหมาย ซึ่งสิ่งเหล่านี้จะต้องมีความเข้าใจ รู้ในประโยชน์และโทษ ตามหลักการทางพระพุทธศาสนาให้ความสำคัญเพราะเป็นประโยชน์ส่วนตนและประโยชน์ของสังคม ความรู้สึกมีส่วนร่วมในรักษาสาธารณสมบัติในชุมชนทั้งที่เป็นสถานที่ วัตถุสิ่งของ และที่สำคัญที่สุดคือ วัฒนธรรม ประเพณี ภาษาท้องถิ่น สิ่งเหล่านี้กำลังจะเลือนหายไปกับกระแสโลกาภิวัตน์ แต่ถ้าหากชุมชนวิถีพุทธ กลับมามีความเข้มแข็ง ทุกคนตระหนักในหน้าที่ที่ต้องรักษา หวงแหน วิถีชุมชนชาวพุทธ ก็จะไม่มีแต่เพียงแต่ชื่อเท่านั้น แต่อยู่ในชีวิตจิตใจของชาวไทยทุกคน พร้อมที่พัฒนาตนตามหลักพระพุทธศาสนาให้มีคุณภาพ เพื่อนำพาตนและชุมชนมุ่งสู่ความเป็นอริยะ อันจะเกิดความสันติสุขอย่างแท้จริง และยั่งยืนในวิถีพุทธ ตลอดไป ทฤษฎี สมมุติฐาน กรอบแนวความคิด : ปรัชญาพื้นฐานของชุมชนจิตตปัญญาศึกษาวิถีพุทธ พระพุทธศาสนา เป็นศาสนาแห่งปัญญา มีคำสอน และกระบวนเรียนรู้ให้เกิดปัญญา รู้ดีรู้ชั่ว รู้ผิดรู้ถูก รู้เหตุรู้ผล รู้ลึกรู้กว้าง จนรู้แก่นแท้ของความเป็นจริง โดยอาศัยหลักการเรียนรู้ ไตรสิกขา การศึกษา 3 ประการ คือ ประการแรกศึกษาเกี่ยวกับข้อปฏิบัติทางกายและวาจา ที่เรียกว่า ศีล แปลว่าปกติ เย็น ประการที่สอง ศึกษาวิธีฝึกปฏิบัติให้จิตตั้งมั่นในความดี ไม่ไหวกับกระแสสภาวการณ์ใดๆ ที่มากระทบทาง ตา หู จมูก ลิ้น กาย และใจ เรียกว่า สมาธิ แปลว่า ความตั้งมั่น ประการที่สาม ศึกษาเล่าเรียน แสวงหาเรียนรู้ และเจริญสติปัญญา ปัญญาทางพระพุทธศาสนา มี 3 ระดับ คือ สุตมยปัญญา ความรู้ได้จากศึกษาเล่าเรียน จินตามยปัญญา ความรู้ได้จากคิดที่เป็นระบบ ความคิดสร้างสรรค์ ภาวนามยปัญญา ความรู้ได้จากการเจริญสติ สมาธิ หลักการเรียนรู้ที่ให้เกิดปัญญาอย่างแท้จริงทางพระพุทธศาสนานี้ ทำให้เกิดปัญญาภายในสู่ภายนอก ทำให้เกิดพฤติกรรมเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดี ชุมชนจิตตปัญญาศึกษาวิถีพุทธนี้จะใช้ อานาปานสติ และสติปัฏฐานสี่ เป็นหลักอยู่บนพื้นฐาน ไตรสิกขา โดยมีกระบวนการหลักจิตตปัญญาศึกษาที่เชื่อว่า 1) มนุษย์ทุกคนมีศักยภาพในการเรียนรู้และพัฒนาตนเองได้อย่างต่อเนื่อง มีความจริง ความดี และความงามในตนเอง 2) ทัศนะที่มองเห็นว่าธรรมชาติ สรรพสิ่ง คือ การเชื่อมโยงเป็นหนึ่งเดียวกัน ทำให้การปฏิบัติต่อสรรพสิ่งไม่แยกส่วนจากชีวิต ด้วยทัศนะที่มองเห็นว่า มนุษย์เป็นส่วนหนึ่งของสรรพสิ่ง และสรรพสิ่งเป็นส่วนหนึ่งของมนุษย์ ไม่ยึดตนเองเป็นศูนย์กลางสรรพสิ่ง เน้นความเป็นหนึ่งเดียวระหว่างการเปลี่ยนแปลงตนเองและการเปลี่ยนแปลงโลก หลักการพื้นฐานของจิตตปัญญาศึกษา ( 7C,S ) 1) การพิจารณาด้วยใจอย่างใคร่ครวญ ( Contemplation) คือการเข้าสู่ภาวะจิตใจที่เหมาะสมต่อการเรียนรู้ แล้วสามารถนำจิตใจดังกล่าวไปใช้ใคร่ครวญในด้านพุทธิปัญญา (Cognitive) ด้านระหว่างบุคคล(Interpersonal) และด้านภายในบุคคล (Intrapersonal) การพิจารณาด้วยใจอย่างใคร่ครวญต่างกับการใคร่ครวญทั่ว ๆ ไป ที่ไม่ได้เน้นความคิดเท่านั้น แต่เป็นการใคร่ครวญแบบองค์รวม ด้วยกาย ใจ ความคิดและจิตวิญญาณ 2) ความรัก ความเมตตา (Compassion) คือการสร้างบรรยากาศของความรัก ความเมตตา ความไว้วางใจ การเข้าใจ และการยอมรับ รวมทั้งการเกื้อหนุนซึ่งกันและกัน บนฐานของความมั่นใจในศักยภาพของความเป็นมนุษย์ ทั้งชุมชนแห่งการเรียนรู้ทำให้กล้าที่จะเปิดเผยตนเองและกล้าที่จะแสดงความคิดเห็น และความรู้สึกได้อย่างเต็มที่ ตลอดจนการได้รับกำลังใจและการสนับสนุนในการเปลี่ยนแลปงตนเอง 3) การเชื่อมโยงสัมพันธ์ (Connectedness) คือการบูรณาการการเรียนรู้ในแง่มุมต่าง ๆ ให้เกิดการเรียนรู้ที่เป็นองค์รวม เชื่อมโยงกับชีวิตและสรรพสิ่งต่าง ๆ ในธรรมชาติอย่างแท้จริง แบ่งออกเป็น 4 ด้าน คือ (1) การช่วยให้ผู้เข้าร่วมกระบวนการสามารถเชื่อมโยงประสบการณ์ในกระบวนการเข้ากับชีวิตได้ นำไปสู่การทำให้กระบวนการเข้ามาอยู่ภายใน บูรณาการสู่วิถีชีวิต (2) การเอื้อให้เกิดการเชื่อมโยงและลดช่องว่างระหว่างผู้เข้าร่วมกระบวนการด้วยกัน และระหว่างกระบวนการกับผู้เข้าร่วมกระบวนการ เพื่อให้สามารถรู้สึกสนิทสนม ทำให้สามารถแลกเปลี่ยนเรียนรู้จากกันและกันได้อย่างเต็มที่ (3) การเชื่อมโยงกับชุมชนและธรรมชาติ เช่น การเรียนรู้วิถีชีวิตในชุมชน การเป็นอาสาสมัคร (4) การเชื่อมโยงระหว่างองค์กรต่าง ๆ ให้เกิดการเรียนรู้ที่เป็นองค์รวมและมีความสมดุลอย่างแท้จริง ทำให้เกิดการเรียนรู้ที่ลึกซึ้ง 4) การเผชิญความจริง (Confrontating reality) คือการเปิดโอกาสและสร้างเงื่อนไขให้ผู้เข้าร่วมกระบวนการได้เผชิญความจริง 2 ด้านคือ (1) ความเป็นจริงในตนเอง โดยการสืบค้นและสัมผัสกับตัวตนในแง่มุมต่าง ๆ ผ่านกิจกรรมและการใคร่ครวญอย่างลึกซึ้ง (2) การเผชิญกับสภาพความเป็นจริงที่แตกต่างไปจากกรอบความเคยชินเดิมของตน เกิดการกระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้ในแง่มุมใหม่ เผชิญกับความขัดแย้งและความแตกต่าง 5) ความต่อเนื่อง (Continuity) ความต่อเนื่องของกระบวนการ เป็นสิ่งสำคัญของการเรียนรู้เพื่อการเปลี่ยนแปลง เพราะการเปลี่ยนแปลงพื้นฐานมักเกิดขึ้นจากประสบการณ์ที่สะสมที่จะช่วยสร้างเงื่อนไขภายในให้พร้อมที่จะเกิดการเปลี่ยนแปลงขึ้น ในการจัดกระบวนการเรียนรู้ความต่อเนื่องมีความหมาย 2 ประการคือ (1) ความต่อเนื่องลื่นไหลของกระบวนการในการจัดการเรียนรู้แต่ละครั้งที่มีจังหวะในการเตรียมความพร้อมของผู้เรียน เข้าสู่กระบวนการหลักและการสรุปการเรียนรู้ในกิจกรรมต่าง ๆ ช่วยให้เกิดพลังพลวัตในการเรียนรู้ (2) การจัดกระบวนการเรียนรู้ในแต่ละครั้งให้มีความต่อเนื่องสอดรับกัน และส่งเสริมให้มีระบวนการเรียนรู้เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง เนื่องจากกระบวนการเปลี่ยนแปลงภายในเป็นกระบวนการที่ต้องใช้เวลาไม่สามารถเกิดขึ้นได้ง่าย ๆ ด้วยการร่วมกระบวนการเพียงครั้งเดียว แต่จะต้องมีกระบวนการที่ต่อเนื่อง ภายใต้เงื่อนไขที่สามารถนำสิ่งที่เรียนรู้ไปใช้ได้อย่างต่อเนื่อง 6) ความมุ่งมั่น (Commitment) ความมุ่งมั่นที่จะเปลี่ยนแปลงตนเอง เป็นองค์ประกอบที่สำคัญที่สุดในการนำสิ่งที่ได้รับมาสู่ใจของผู้ร่วมกระบวนการและนำเอากระบวนการไปใช้ในชีวิตประจำวันเพื่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลง ขั้นพื้นฐานภายในตนเองอย่างต่อเนื่อง 7) ชุมชนแห่งการเรียนรู้ (Community) สิ่งสำคัญของกระบวนการจิตตปัญญาคือความเป็นชุมชนแห่งการเรียนรู้ที่ค่อย ๆ ก่อตัวจากกระบวนการอบรม และคลี่คลายมาเป็นองค์ประกอบหลักของการเรียนรู้เพื่อการเปลี่ยนแปลงในกลุ่ม ความสำคัญของชุมชนแห่งการเรียนรู้เป็นหัวใจของกระบวนการเรียนรู้แนวจิตตปัญญาศึกษา โดยมีเหตุผลในแง่มุมต่าง ๆ 4 ประการ คือ (1) ชุมชนแห่งการเรียนรู้ที่ก่อตัวขึ้น เป็นพื้นที่ที่ก่อให้เกิดการเรียนรู้อย่างลึกซึ้ง มีบรรยากาศที่เปิดกว้าง สามารถเปิดเผยและสำรวจตนเองบนพื้นฐานของการยอมรับซึ่งกันและกัน (2) ชุมชนแห่งการเรียนรู้เป็นแหล่งการเรียนรู้ที่หลากหลายและอุดมสมบูรณ์ โดยสมาชิกแต่ละคนได้นำพาประสบการณ์จากบทเรียนของชีวิตตนเองสู่กระบวนการเรียนรู้ร่วมกัน ซึ่งช่วยส่งเสริมให้สมาชิกเกิดการเรียนรู้ เกิดมุมมอง ความรู้สึก และแง่มุมความเป็นจริงที่แตกต่างกันออกไป (3) ปฏิสัมพันธ์ที่เกิดขึ้นระหว่างสมาชิกกลุ่ม คือ ภาพจำลองของสังคมและชีวิตจริงที่สะท้อนความแตกต่าง ซึ่งจะเกิดความขัดแย้งและการหนุนเสริมซึ่งกันและกัน การกล้าเผชิญกับความขัดแย้งอย่างตรงไปตรงมา จะสามารถทำให้จัดการและคลี่คลายปัญหาที่ขัดแย้งได้อย่างเหมาะสม เป็นโอกาสหนึ่งที่ทำให้เกิดการเรียนรู้อย่างลึกซึ้ง สามารถนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงขั้นพื้นฐานได้อย่างแท้จริง (4) ความรู้สึกเป็นชุมชนที่มีเป้าหมาย ความสนใจและอุดมการณ์ร่วมกัน ทำให้สมาชิกเกิดกำลังใจในการดำเนินชีวิตตามอุดมการณ์ร่วมกัน มุ่งมั่นที่จะเปลี่ยนแปลงและพัฒนาตนเองมากขึ้น เกิดการเทียบเคียงประสบการณ์การเปลี่ยนแปลงของตนเองกับเพื่อน ทำให้เกิดการเรียนรู้วิธีการเปลี่ยนแปลงและนำไปใช้ในชีวิตประจำวันของตนเองได้ วิธีการดำเนินการวิจัย และสถานที่ทำการทดลอง/เก็บข้อมูล : คณะผู้วิจัยแบ่งขั้นตอนการดำเนินการวิจัย ออกเป็น 4 ระยะ ประกอบด้วย ปีงบประมาณ 2557 (1 ตุลาคม 2556 – 30 กันยายน 2557) ) ระยะที่ 1 - 3 ระยะที่ 1 ระยะเตรียมการและพัฒนาแนวคิดโครงการ แบ่งเป็น ขั้นที่ 1 การศึกษาปัญหาและกำหนดแนวทางในการดำเนินการ ขั้นที่ 2 การพัฒนาโครงการและการคัดเลือกชุดการอบรมตัวอย่าง ขั้นที่ 3 การรับสมัครและคัดเลือกผู้ร่วมวิจัย (กลุ่มตัวอย่าง) ระยะที่ 2 ระยะดำเนินการโครงการ แบ่งเป็น ขั้นที่ 1 การประชุมเตรียมความพร้อมผู้ร่วมวิจัย ขั้นที่ 2 การจัดอบรมเชิงปฏิบัติการชุดการอบรมตัวอย่าง ขั้นที่ 3 การถอดบทเรียน ระยะที่ 3 ระยะสรุปผล วิเคราะห์ และสังเคราะห์งานวิจัย ปีงบประมาณ 2558 (1 ตุลาคม 2557 – 30 กันยายน 2558) ระยะที่ 4 ระยะที่ 4 ระยะสร้างเครือข่าย และเผยแพร่ผลการวิจัย (สร้างเครือข่าย ใน 3 จังหวัด คือ จังหวัดอุทัยธานี จังหวัดชัยนาท และจังหวัดนครสวรรค์) สถานที่ทำวิจัย ชุมชนตำบลวังหิน อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี การเก็บข้อมูล ในการเก็บข้อมูลระหว่างการดำเนินการวิจัยเพื่อนำมาวิเคราะห์ผลตามวัตถุประสงค์ของโครงการ คณะผู้วิจัยได?คำนึงถึงความหลากหลายในแง?ที่มาและลักษณะของข้อมูล ซึ่งจะช่วยให้การวิเคราะห์ภาพรวมและองค์ประกอบย่อยมีความสมบูรณ?ในการตอบคำถามหลักของการวิจัยได? ดังนั้น คณะผู้วิจัยจึงมีการเก็บข้อมูลในรูปแบบต่างๆ ดังต่อไปนี้ 1) การสังเกตในระหว่างกระบวนการและภายหลังกระบวนการจากคณะผู้วิจัย ซึ่งทำหน้าที่สังเกตและบันทึกความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น 2) การสังเกตและบันทึกกระบวนการจากผู้สังเกตการณ?ภายนอก ซึ่งคณะผู้วิจัยได?เชิญคณะทำงานจากสถาบันต่าง ๆ มาเป็นผู?ทำหน้าที่บันทึกกระบวนการที่เกิดขึ้นในส่วนของการอบรมเชิงปฏิบัติการแต่ละครั้ง เพื่อจะนำข้อมูลเกี่ยวกับปรากฏการณ?ที่เกิดขึ้นระหว่างกระบวนการดังกล่าวกลับมาวิเคราะห์อีกครั้งหนึ่ง 3) ประสบการณ?ตรงของผู?ร่วมวิจัยจากการเข้าร่วมในแต่ละกระบวนการ โดยรวบรวมข้อมูลจาก (1) บันทึกประจำวัน (Journal) ซึ่งคณะผู้วิจัยแจกสมุดบันทึกให้กับผู้ร่วมวิจัยคนละ 1 เล่ม โดยขอให้แต่ละคนบันทึกการเรียนรู?ในแต่ละครั้งของการเข้าร่วมการอบรมและข้อสังเกตในชีวิตประจำวันภายนอกการอบรมที่เชื่อมโยงกับการเรียนรู?ดังกล่าว (2) การสนทนาอย่างไม?เป็นทางการระหว่างผู?วิจัยและผู้ร่วมวิจัย (3) การประชุมกลุ่มย่อย (focus group) ซึ่งจัดขึ้นทุกครั้งภายในระยะเวลาไม?เกิน 5 – 7 วัน หลังการอบรมแต่ละครั้ง ครั้งหนึ่งมีผู้เข้าร่วมการประชุมไม?เกิน 10 คน โดยคำถามหลักส่วนใหญ่ของการประชุมคือการให้ผู้ร่วมวิจัยสะท้อนการเรียนรู้และข้อคิดเห็น (ทั้งข้อดีและข้อที่ควรปรับปรุง) ที่สังเกตเห็นได?จากประสบการณ?ตรงของตนเองในการเข้าร่วมอบรม ทั้งในแง?กิจกรรม กระบวนการ (4) การเขียนสรุปประสบการณ?การเรียนรู?และความเปลี่ยนแปลงในตนเองของผู้ร่วมวิจัยทุกๆ 3 เดือน ซึ่งเป็นการประมวลผลที่ได?รับจากการเข้าร่วมโครงการกับการนำไปใช้ในชีวิตประจำวัน 4) การสัมภาษณ์กระบวนกรของแต่ละชุดการอบรมเกี่ยวกับเป้าหมายและการออกแบบชุดการอบรม รวมทั้งข้อสังเกตอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องกับการอบรมที่จัดขึ้น 5) การสัมภาษณ์ผู้ร่วมวิจัยเกี่ยวกับผลที่เกิดขึ้นกับตนเองภายหลังจากการเข้าร่วมโครงการ ทั้งในการเรียนรู?และการนำไปใช้ในชีวิตประจำวันและในหน้าที่การงาน คำอธิบายโครงการวิจัย (อย่างย่อ) : - จำนวนเข้าชมโครงการ : 1281 ครั้ง รายชื่อนักวิจัยในโครงการ ชื่อนักวิจัย ประเภทนักวิจัย บทบาทหน้าที่นักวิจัย สัดส่วนปริมาณงาน(%) นายธนสิทธิ์ คณฑา บุคลากรภายในมหาวิทยาลัย หัวหน้าโครงการวิจัย 70 กลับไปหน้าโครงการวิจัยทั้งหมด